Байгаль гэдэг нь, хүмүүс, амьтан, уул нуруу, гол мөрөн, ургамал гэх мэт хүний бүтээгээгүй зүйлсийг тодорхойлсон ойлголтыг хэлнэ.Байгаль бол амьтай амгүй биесийн сууц юм.

Çàñãèéí ãàçðûã îãöðóóëàõ õýíä àøèãòàé âý

-Îþóòîëãîéí Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýýã áàéãóóëæ áîëîõã¿é, ÿëàíãóÿà èéì ìóó íºõöºëòýéãýýð ãýæ ñºðºã PR õèéõã¿é áàéñàí áèç. Òýãýõýýð ¿¿íèé öààíà õýí áàéãàà áîë-

Îþóòîëãîéã ¯íäñýí õóóëèàð ÷ºäºðëºõ ¿¿

Äýëõèéí óóë óóðõàéí òîìîîõîí êîìïàíèóä Ìîíãîëûã îíèëæ, õàðàà ñàëãàõã¿é àæèãëàæ ñóóãàà. Òèéìýýñ ÓÈÕ Îþóòîëãîéí Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýý áàéãóóëàõ ýðõèéã Çàñãèéí ãàçàðò ºãºõ òîãòîîë áàòëàãäñàíòàé çýðýãöýí äýëõèéí óóë óóðõàéí òîìîîõîí âýá ñàéòóóäàä “Îþóòîëãîéí Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýý áàòëàãäàõ íü òîäîðõîé áîëëîî” ãýñýí óòãàòàé ìýäýýëýë öàöàãäæýý.
ÿéöýòãýõ çàñàãëàë õºðºí㺠îðóóëàã÷ òàëòàé õýëýëöýýðèéí øèðýýíèé àðä äàõèí ñóóæ, ÿìàð õóâèëáàðààð ãýðýý áàéãóóëàõ òàëààð ÿðèëöàõ íü òîäîðõîé áîëñîí. Õýðýâ Ìîíãîëûí òºð õºðºí㺠îðóóëàëòûí 34 õ¿ðòýëõ õóâèéã ýçýìøèõ áîë õºðºí㺠îðóóëàã÷ òàëä ÿìàð ÷ õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëæ áîëîõã¿é ãýæ ïàðëàìåíò çàõèñàí. Ãýõäýý ñàéí ÷ áàé, ìóó ÷ áàé ýíý ãýðýýã áàéãóóëàõ ñîíèðõîëã¿é áàéãàà õýñýã á¿ëýã õ¿í óëñ òºðä áèé. Ñ.Áàÿðûí Çàñãèéí ãàçàð óã ãýðýýã áàéãóóëàõ äýýðýý òóëâàë òýä “íîâøèð÷”, ÿìàð íýãýí àðãààð ñààä õèéõýýð àëü ýðò òºëºâëºæýý.
Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí íýãä¿ãýýð á¿ëãèéí çóðãàäóãààð ç¿éëèéí íýã äýõ õýñýãò “Ìîíãîë Óëñàä ãàçàð, ò¿¿íèé õýâëèé, îé, óñ, àìüòàí, óðãàìàë, áîëîí áàéãàëèéí áóñàä áàÿëàã ãàãöõ¿¿ àðä ò¿ìíèé ìýäýë, òºðèéí õàìãààëàëòàä áàéíà” ãýæ çààñàí áàéäàã. Òèéìýýñ òýä Ôðèéäëàíä ãýæ õýí ÷ ìýäýõã¿é õ¿í Îþóòîëãîéí îðäûã íýýñýí þì ÷èíü àøèãëàëòûí ëèöåíçèéã ÷ ýçýìøèõ ¸ñòîé ãýýä ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé áàÿëàã äýýð ñàíäàéëæ ñóóõ ¸ñã¿é. Õýäèéãýýð Àøèãò ìàëòìàëûíõàà õóóëèíä òºñâèéí áóñ õºðºí㺺ð õàéãóóë õèéæ, íººöèéã íü òîãòîîñîí àæ àõóé íýãæ, áàéãóóëëàãà òóõàéí îðä ãàçðûí àøèãëàëòûí ëèöåíçèéã íü ýçýìøèõ ýðõòýé ãýõ óòãàòàé çààëò áàéäàã. Ãýõäýý ýíý çààëò ¯íäñýí õóóëèéí äýýðõ çààëòòàé çºð÷èëäºæ áàéãàà ó÷èð áèä ¯íäñýí õóóëèà áàðèàä ç¿òãýõýä Îþóòîëãîéí Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýýã áàéãóóëàõã¿é, ÷ºäºðëºæ ÷àäíà ãýõ òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëààä ñóóæ áàéãàà ñóðàãòàé.


Ñ.Áàÿð óó, ýñâýë…
Êàíàäûí “Àéâåíõîó ìàéíç” êîìïàíè îäîîãîîñ åñºí æèëèéí ºìíº Ìîíãîëä èõ õýìæýýíèé çýñ, àëòíû íººöòýé Îþóòîëãîéí îðäûã èëð¿¿ëæ, õýäýí çóóí òýðáóì “àì.äîëëàðûí ¿íýð” àâñàí. Ýë îðäûí õóâüöààã ãàðãàæ, èõ õýìæýýíèé àøèã îëæ áàéõàä Ìîíãîëûí óëñòºð÷äèéí õýí÷ þó ÷ äóóãðààã¿é. Õàðèí Îþóòîëãîéí îðäûã àøèãëàõ àñóóäàë ºíãºðñºí ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèéí ¿åð ãýíýò “àìü” îðñîí ãýõýä áóðóóäàõã¿é áàéõ. ßàãààä ãýâýë, óëñ òºðèéí íàìóóä ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãàà áîëãîæ àðä ò¿ìýíä àì óðàëäàí áýëýí ìºí㺠àìëàñàí. Õàëààñíûõàà õýìæýýã ìýäýõã¿é áàéæ òîì äóóãàðñàí òýäíèé áîäëîãîã¿é ýíý àìëàëòòàé çýðýãöýí Ìîíãîë Óëñûí æèëèéí òºñ⺺ñ èë¿¿ ìºí㺠øààðäàãäàõ ýíý ýõ ¿¿ñâýðèéã õààíààñ ÿàæ îëîõ áèëýý ãýäýã àñóóëò ýðõì¿¿äèéí òîëãîéä ýðãýëäýæ ýõýëñýí íü ìýäýýæ. ßëàíãóÿà, õàìòàðñàí Çàñãèéí ãàçàð áàéãóóëñàí ýíý ¿åä. Òèéìýýñ Ñ.Áàÿðûí Çàñãèéí ãàçàð “Àéëààñ ýðýõýýð àâäðàà óóäàë” ãýã÷ýýð ãóéëãà ãóéõ áèø ººðò áàéãàà íººöºº àøèãëàæ, àðä ò¿ìíèéõýý àõóé àìüäðàëûã äýýøë¿¿ëæ, óëñ îðíîî õºãæ¿¿ëýõèéí òºëºº Îþóòîëãîé ãýäýã “ñààëèéí ¿íýý”-ãýý ñààõààð øèéäñýí. Ãýõäýý Ìîíãîë÷óóä õýçýý íýãýí öàãò Îþóòîëãîéí îðäûã àøèãëàæ, ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýä îðóóëàõ íü òîäîðõîé áàéñàí. Õàðàìñàëòàé ýíý òîì îðäûã Ñ.Áàÿðûí Çàñãèéí ãàçàð ýõë¿¿ëýõýýð çîðèã øóëóóäñàí íü çàðèì óëñòºð÷èéí àòààðõàë, äóðã¿éöýë õî¸ðûã çýðýã õ¿ðãýæ áàéãàà áîëîëòîé. ßàæ ãýý÷, ìîíãîë÷óóäûã õýäýí ¿åýð íü òýæýýõ ýíý îðäûã ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýä îðóóë÷èõâàë Ñ.Áàÿð áîëîîä ñàéä íàðûíõ íü íýð õ¿íä çýðýãöýýä ºñºõ ó÷ðààñ àòààðõàã÷èä óëñ òºðººñ àð÷èãäàíà ãýäãýýñ ñ¿íñýý çàéëòàë àéæ áàéãàà. Òèéìýýñ ýíý á¿òýýí áàéãóóëàëòûã ýõë¿¿ëýõã¿é ãýæ äàëäààñ õîð íàéðóóëàí çààâàðëàæ ñóóãàà ãýõ.

Ýêñ Åðºíõèéëºã÷ Í.Ýíõáàÿð áîëîí ò¿¿íèé íºõä¿¿ä

Çàðèì óëñòºð÷äºä êàðüåð íü ÷óõàë áîëîõîîñ áèø àðä ò¿ìýí íü ºëºí çýëì¿¿í àìüäàð÷ áàéãàà íü þó ÷ áèø áàéäàã áîëîëòîé. Òèéìýýñ òýä íýð òºð, àëáàí òóøààëûí òºëºº õýíèéã ÷ õàéðëàõã¿é, ýõ îðíîî õóäàëäàõàä áýëýí ìýò ààøèëæ áàéíà. ßã ë Àôðèêèéí ýðõ áàðèã÷èä øèã. Òèéìã¿éñýí áîë Îþóòîëãîéí Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýýã áàéãóóëæ áîëîõã¿é, ÿëàíãóÿà èéì ìóó íºõöºëòýéãýýð ãýæ ñºðºã PR õèéõã¿é áàéñàí áèç. Òýãýõýýð ¿¿íèé öààíà õýí áàéíà âý. Àëáàí áóñ ýõ ñóðâàëæèéí ìýäýýëæ áóéãààð òýð íóóö íî¸íòîí íü ýêñ Åðºíõèéëºã÷ Í.Ýíõáàÿð ãýõ. Ò¿¿íèé ãàð, õºë áîëîãñîä Ñ.Áàÿðûí Çàñãèéí ãàçðûã îãöðóóëàõ ìàñòåð òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ, ýëäýâ ìåññåæýýð àðä ò¿ìíèé òàðõèéã óãààõ ãýæ áàéãàà àæ. ÌÀÕÍ-ûí æèã¿¿ðèéíõýí, “Ýëñíèé 13” ãýõ òîäîòãîëòîé Í.Ýíõáàÿðûã àÿëäàí äàãàëäàã÷èä Ñ.Áàÿðûã óëñ òºðèéí òàâöàíãààñ “ºâäºã øîðîîäóóëæ”, ò¿¿íèé îðîíä ýêñ Åðºíõèéëºã÷èéã òàõèí ø¿òýõýýð óëàéðàí òýìöýæ áàéãàà ñóðàãòàé. Òýäýíòýé Àðä÷èëñàí íàìûí çàðèì íºõºä ÷ õ¿÷ õàâñàð÷, ýíý ¿éë õýðýãò íü óóõàé íýìýðëýæ áàéãàà ãýõ. ßëàíãóÿà, õàìòàðñàí Çàñãèéí ãàçàð áàéãóóëàõ ¿åä õîîñîí õîöîðñîí Í.Áàòáàÿð, á¿ëãèéí äàðãà ×.Ñàéõàíáèëýã íàð èõýýõýí èäýâõèòýé ã¿éæ ÿâàà ñóðàã äóóëäàíà. Òèéìýýñ ýêñ Åðºíõèéëºã÷ Í.Ýíõáàÿð áîëîí ò¿¿íèé íºõä¿¿ä Ñ.Áàÿðûí òýðã¿¿ëñýí Çàñãèéí ãàçàð Îþóòîëãîéí Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýýã “Àéâåíõîó ìàéíç”, “Ðèî Òèíòî” êîìïàíèóäòàé õàìòàð÷ áàéãóóëàõààñ ºðñºæ õºäëºõ ãýýä çàâã¿é õîð íàéðóóëæ ñóóãàà àæ. Õýðýâ Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýý á¿òýëã¿éòýæ, á¿õ ç¿éë òýäíèé çîõèîñîí ñöåíàðèéí äàãóó ÿâáàë Õÿòàäóóäàä àç áîëæ, Îþóòîëãîé òýäíèé ìýäýëä î÷èõ ìàãàäëàë ºíäºð áàéãàà ãýäýã ¿íýí áîëîâ óó...

ªºðººñ íü
Õ.Öàãààíáààòàð: Ýýæäýý ¿íñ¿¿ëæ, õàíüäàà òýâð¿¿ëæ, ¿ðäýý ìåäàëèà ç¿¿æ ºãºõèéã õ¿ññýí
Нидерландын Роттердам хотод болсон æүдо бөхийн Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс алтан медаль хүртñýí Õàøáààòàðûí Öàãààíáààòàð Ìîíãîë Óëñûí Õºäºëìºðèéí áààòàð áîëëîî. Ò¿¿íèé ñýòãýãäëèéã ñîíññîí þì.
-Æ¿äî áºõèéí äýëõèéí àâàðãà, Ìîíãîë Óëñûí õºäºëìºðèéí áààòàð áîëñîíä áàÿð õ¿ðãýå?
-Áàÿðëàëàà. Ìîíãîëûíõîî àðä ò¿ìýíä ýíý ñàéõàí áýëãýòýé ºäðèéí ìýíäèéã õ¿ðãýå. Òºðèéí äýýä øàãíàë õ¿ðòñýíäýý ìàø èõ áàÿðëàæ áàéíà. Äîãäëîîä õýëýõ ÷ ¿ã àëãà. Õàðèí àâàðãûí ìåäàëü õ¿ðòñýí òýð àøãèíã áîë õýçýý ÷ ìàðòàõã¿é. Òýð ¿åä ìîíãîë õ¿í áîëæ òºðñºí人 îìîãøèæ, ýýæäýý õóðäàí î÷èæ ¿íñ¿¿ëæ, õàíüäàà òýâð¿¿ëæ, ¿ðäýý ìåäàëèà ç¿¿æ ºãºõèéã õ¿ññýí.
-Ìîíãîëûí íýãýí ñàéõàí ãýð á¿ëä õî¸ð Õºäºëìºðèéí áààòàð òºð뺺. Ñýòãýãäýë õýð áàéíà âý?
-Òºðèéíõºº õàéð, õèøãèéã õ¿ðòýæ, àðä ò¿ìíèéõýý õ¿íäëýë õ¿ëýýæ áàéãààäàà áàÿðòàé áàéëã¿é ÿàõ âý. Ýíý á¿õ èòãýëèéã äààæ àìüäàðíà.
-Òà ãýð á¿ëèéíõýíòýéãýý óóëçñàí óó?
-ĺíãºæ ñàÿ îíãîöíîîñ áóóãààä øóóä Òºðèéí îðäîíä èðñýí áîëîõîîð ãýðãèéòýéãýý óóëçàæ àìæààã¿é. Õ¿¿ãýý õàðàõ òýð ìº÷èéã òýñýí ÿäàí õ¿ëýýæ áàéíà.
-Õ¿¿äýý ÿìàð íýð ºãñºí ¿¿?
-Õîâîð-Ýðäýíý ãýäýã íýð õàéðëàñàí.
-Òàíû áàðèëäààíóóä øèð¿¿õýí áîëæ õàðàãäñàí. Ãýõäýý õàìãèéí ýãçýãòýé áàðèëäààí ãýâýë?
-Á¿ãä ë õàðèóöëàãàòàé áàðèëäààí áàéñàí.
-Áýýæèíãèéí îëèìïîîñ ìåäàëüòàé èðýõ òàìèð÷äûí íýã áîë òàíûã ãýæ áàéñàí. Ãýâ÷ òýð ãîðèäëîãî òàëààð áîëñîí. Õàðèí ýíý óäàà àâàðãà áîëæ, ìîíãîë÷óóäàà áàÿðëóóëëàà?
-Áè Áýýæèíãèéí îëèìïîä îðîëöîõäîî áýðòýëòýé áàéñàí. Òóõàéí ¿åä ñàíàñàíäàà õ¿ðòýë áàðèëäàæ ÷àäààã¿é. Îëèìïèéí äàðàà ººðòºº “Äýëõèéí àâàðãà çààâàë áîëíî. Äýëõèéí àâàðãà áîë÷èõîîä áè àâàðãà ãýäãýý õàðóóëíà” ãýäýã çîðèëò òàâüæ áàéëàà. Çîðèëãîäîî õ¿ðñýí, ñàéõàí áàéíà.

Í.Àëòàíõóÿàã ñàéä 17 ñàÿûí ¿íýòýé Ëàíä 80 æèéï ìàøèí áýëýãëýæýý

Äîðíîä àéìãèéí Õàëõ ãîë ñóìûí Çàñàã äàðãà Ýðõýìáàÿð Àðä÷èëñàí íàìûí “óãøèëòàé” íýãýí. Ò¿¿íèéã Çàñàã äàðãà áîëîõîä íü íàìûí äàðãà, Ìîíãîë Óëñûí òýðã¿¿í øàäàð ñàéä Í.Àëòàíõóÿã “Ñàéí àæèëëààðàé” ãýýä 17 ñàÿ òºãðºãººð Ëàíä 80 æèéï ìàøèí õóäàëäàí àâ÷ ºã÷ýý. Äàðãûíõàà èâýýëä áàãòàæ, æèéï ìàøèíààð õºë ä¿¿æëýõ áîëñîí Çàñàã äàðãàä ãýíýò çîëã¿é ÿâäàë òîõèîëñîí ñóðàãòàé. Òýðýýð àëñëàãäñàí õºäºº íóòàãò “îä” áîëñîí áýëãýíèéõýý ìàøèíûã óíààä ªÌªÇÎ-íû Àìãàëàíáààòàð ìóæèéã çîðüæýý. Ò¿¿íèé àæèë ýíý õ¿ðýýíä äóóññàíã¿é. Àæèë õýðãèéí ò¿íø¿¿äòýéãýý ×èòà ìóæ ðóó ÿâàõ áîëæ, ìàøèíàà òàíèëûíõàà áàéøèíã áàðààäóóëæ òàâèàä ÿâæýý. Õàðèí èðýõýä íü áàéøèí íóðæ, ìàøèí íü ýâäýðñýí áàéâ. Çàñàã äàðãà ÷ óéëàõ, ãàéõàõ çýðýãöýæ áàéòàë ò¿íø¿¿ä íü òàéâøèðóóëæ, ìàøèíûã íü çàñ÷ ºãºõººð áîëñîí àæ. Õàëààñíààñàà íýã ÷ òºãðºã ãàðãàëã¿é õîõèðëîî áàðàãäóóëàõ íü ãýæ áèò¿¿õýíäýý áàÿðëàñàí Çàñàã äàðãà äîëîî õîíîãèéí äàðàà “øèíý” ìàøèí õ¿ëýýí àâààä íààøëàõ çàìäàà àâààðò îðñîí ãýõ.


Õàâðûí ÷óóëãàíû ¿éë àæèëëàãààíä “F” ä¿í òàâüæýý

ÓÈÕ-ûí õàâðûí ÷óóëãàíààð Ä.Äýìáýðýë äàðãûí àíãèéíõàí àæëûí 73 ºäºð õóðàëäæýý. Ýíý õóãàöààíä ÷óóëãàíû íýãäñýí õóðàëäààí 24, áàéíãûí õîðîîä äàâõàðäñàí òîîãîîð 128 óäàà õóðàëäàæ, àðâàí áèå äààñàí õóóëü, 50 õóóëüä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñàí àæ. ̺í ÓÈÕ-ûí 30 òîãòîîë áàòàëæýý.
ªðøººëèéí òóõàé õóóëü, Öºìèéí ýíåðãèéí òóõàé, Öºìèéí ýíåðãèéí òóõàé õóóëèéã äàãàæ ìºðäºõ æóðìûí òóõàé áîëîí áóñàä äàãàëäàõ õóóëèéí òºñëèéã áàòëàâ. Ò¿¿í÷ëýí îëíû àíõààðëûã òàòàæ áàéñàí Îþóòîëãîéí Õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýý áàéãóóëàõ ýðõèéã Çàñãèéí ãàçàðò ºã뺺.
̺í ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèéí 24 ä¿ãýýð òîéðãèéí íºõºí ñîíãóóëèéí òîâûã çàðëàñàí. Ó÷èð íü òóñ òîéðãîîñ ÓÈÕ-ä ñîíãîãäñîí Ö.Ýëáýãäîðæ Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä ÿëàëò áàéãóóëæ, ýíý ïàðëàìåíòààñ àðä÷èëñàí Åðºíõèéëºã÷ òºðñºí þì.
Ñïèêåð õàâðûí ÷óóëãàíû õààëòàí äýýð õýëñýí ¿ãýíäýý “Ýíý ÷óóëãàíààð ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýõ ãýæ ãèø¿¿ä à÷ààëàëòàé àæèëëàñàí” ãýäãèéã îíöîëñîí ÷ çàðèì ãèø¿¿í ¿¿íèéã ¿ã¿éñãýæ, õàâðûí ÷óóëãàíû ¿éë àæèëëàãààíä “F” ä¿í òàâüñàí þì.

Ãóðàâäóãààð ñàð

Ãóðâàí ñàð

Öàíòàé öîíõîí äýýð
×èíèé íýðèéã áè÷ýýä
Öàã íàðíû ýíýõýí îðîí çàéä
×àìàéã áè òóíõàãëàëàà
×èíèé íýðíèé ¿ñã¿¿ä
Öàãèéí ýðõýýð óðñ÷ àëãà áîëíî
×èìýýã¿éõýí äîòãîøîî àñãàñàí
Öàãààí ãóíèãàà õºã뺺ä
Öàã íàðíû îðîí çàéä ÷àìàéã áè õ¿ëýýíý
Àõèàä ë ãóðâàí ñàðûí öîíõîí äýýð
Àìðàã ç¿ðõíèé ¿ãýý ñèéëýõ ãýæ
Àìãàëàí åðòºíöèéí ãóðâàí ñàðûã
Àìüòíààñ ºì÷èëæ õ¿ëýýíý
Дөрвөн сар

Дэрэн дээр асгах чиний үсэнд
Дорно тэнгэрийн одод унтана
Тэгээд чинийхээ үсийг үнэрлэхэд
Тэнгэрийн цэнхэрлиг үнэртэнэ

Зүүдэлж нойрсох амрагийн уруул дээр
Зүрхэн сарны гэрэл асгана
Зүрхэлж чамайгаа үнсэхэд
Зүүдэт тэнгэрийн цэнхэрлиг үнэртэнэ

Дөрвөн сар дуусахад
Долоохон хоног үлджээ
Дүүрэн жаргал сэтгэлдээ тээгээд
Дахиад л дөрвөн сарыг хүлээж амьдрана

онигоо
Олигарх найз
Хоёр гуйлгачин ярьж байна-Эх оронд минь хямрал нvvрлээд байгаа юм байх аа.
-Тэр тэгээд юу гэсэн vг юм? -Чамд таньдаг олиграх байгаа юу? -Vгvй-Тэгвэл одоо таньдаг олигарх найзтай болно гэсэн vг л байхгvй юу.

Шницель хийх
Тахианы махыг хальсыг нь хуулж, махны машинаар 2 удаа машиндаад, дээрээс нь цєцгийн тос, тахианы дотор єєх, сvv, давс хийж хутгана.
Хэсгийг таслан авч хэлбэр оруулан хавтгайлж элдээд, талхны хатаамд єнхрvvлэн 2 талаас нь тосонд шарна. Єндгийг цєцгийтэй хольж хутган, дутуу болгон шарж, омлет бэлдэнэ. Омлетийн голд шарсан шницелийг хийж, омлетоор дугуй хэлбэр гарган ороогоод, шарах шvvгээнд хийж шарна. Шницелийг тєрєл бvрийн ногоогоор хачирлаж, яншуйгаар чимэглэж єгвєл зохимжтой. Орц: Тахианы мах 400 гр, цєцгийн тос 50 гр, сvv 2 х/х, талхны хатаам 4 х/х, єндєг 3 ш /омлетонд 2 ш, шницельд 1ш/, хайлуулсан тос 2 х/х, цєцгий 1 ш/а, давс хэрэглэх хэмжээгээр хийж болно.

Хоолны жор : » Жимсний чанамалтай жигнэмэг
Орц: -Гурил 240 гр, талхны vйрмэг жижиг халбагаар, давс жижиг халбаганы гуравны нэг, цєцгийн тос 60 гр, єндєг нэг ширхэг, гадил жимс нэг ширхэг, бєєрєлзгєнє 50 гр.
Бэлтгэх зvйлvvд: -Маслог 5 мм-ийн зузаантай шоо дєрвєлжин хэрчиж хєргєгчид хєлдєєнє. Шарах шvvгээгээ 170 хэмд халаана. Єндєг, сvv хоёроо зуурч тавина. Гадилаа нэг см хэртэй зузаан хэрчинэ. /дугуй чигтнь/Хийх арга: -Гурил, талхны vйрмэг, давсаа нийлvvлж цайны нарийн шvvрт шигшинэ. Хєлдєєсєн маслоо гурилтай хольж зуурна. Гараар хутгавал масло нь хайлах учраас хутгаар хэрчиж байгаа юм шиг холино. Дараа нь маслоо хуруугаараа бяцлаад дахин хутгаар холино. Vvний дараа хоёр алган завсар vрж бантангийн гурил шиг болгоно. Vрж дуусаад гурилаа жаахан хонхойлгоод єндєг, сvvний зуурмагийг хийж зуурна. Зуурч байхдаа гадил жимсээ хийж нухна. Дараа нь гурилаа бєєгнvvлэн хавтгай болгоод хоёр хэсэгт хувааж нэгийг нь нєгєє дээр нь давхарлаад гарынхаа алгаар хавтгай болгон дарж дахин хоёр хуваагаад давхарлан тавина. Vvнийгээ гурван см орчим зузаантай тэгш єнцєгт хэлбэртэй болгон /13x15/ хутгаар 8-10 хэсэг хувааж зvснэ. Зvссэнийхээ дараа шарах тавиур дээрээ эгнvvлж тавиад єнгєн талд нь жимсний чанамал тvрхэж дээр нь элсэн чихэр цацаад 170 хэмд 15-20 минут шарна.

çºâëºãºº
Сvрчгээ єєрийн vнэртэйгээ хослуулбал, зєвхєн таны л гэх онцгой, тансаг vнэр анхилах болно

Та ямар хувцас ємссєнєє хайхралгvй vнэртэнээ шууд л цацчихдаг юм биш биз. Гоёмсог, єнгєлєг гоёлын хувцсандаа сvрчиг хэзээ ч битгий хvргээрэй, Тосон толбо vлдээх учраас та сvvлд нь харамсаад ч барахгvй хэрэг болно шvv, Ийм хувцасны энгэр юмуу захны дотор талд нь жижиг ноосон даавуу тогтоогоод тvvндээ сvрчгээ шингээж болно. Мєн торго, мяндас, капронон эдээр хийсэн хувцсанд сvрчигний vнэр удаан тогтдоггvй учраас дээрх аргыг хэрэглэх юмуу vнэр шингээсэн хєвєнг єлгvvртээ бэхэлж болно. Мєн хамгийн энгийн бєгєєд шилдэг арга бол хувцасныхаа шvvгээ, эсвэл чемодандаа дууссан сvрчигнийхээ савны таглааг нь хийгээрэй. Таны хувцаснаас зєєлєн мєртлєє сvрчигний тань сайхан vнэр анхилах болно.Алт, цагаан алт, мєнгєн эдлэл дээр сvрчиг нь ямар нэгэн муу нєлєє vзvvлэхгvй, гэвч хєнгєхєн цэвэрлэгддэг бараан толбо бий болгохгvйн тулд vнэт эдлэлээ дараа нь зvvгээрэй.Чихний ар, эгэм, шилэн хvзvvний vстэй хэсгээр, хєхний хоорондуур, бугуй, тохойны хонхор, євдєгний тахимаар тvрхвэл зєвхєн vнэрээ л удаан барина. Харин сvрчгийг венийн судас нэвт гэрэлтэн харагдах тэр л хэсгээр тvрхвэл уг сvрчиг нь таны хувийн євєрмєц vнэртэй нийлж зєвхєн таны л гэх давтагдашгvй vнэрийг анхилуулах болно. Яг адилхан сvрчигнvvд тухайн хvнээс шалтгаалан єєр єєр vнэртэй болдгийн учир энэ ажээ.Vснээсээ сайхан vнэр vнэртэхийг хэн хvнгvй л хvсч явдаг. Тэглээ гээд та хэрхэвч vсэндээ сvрчиг цацаж болохгvй шvv. Учир нь сvрчиг vсний єнгийг vхvvлж гундаадаг юм байна. Иймээс та сvрчгээ агаарт шvршээд бууж ирэх шvvдрэн дор нь зогсвол vнэр vсэнд жигд шингэхээс гадна, хор нєлєє vзvvлдэггvй. Та хэн нэгнийг єєрийн анхилам тансаг vнэрээр татахаар шийдсэн бол, агаарын чийгшил ихтэй газар, мєн салхин дээр нь зогсохоо хvнээр хэлvvлэлтгvй мэдэж байгаа байхаа. Ингээд таалагдсан залуу, бvсгvйгээ єєрийн давтагдашгvй тансаг vнэрээрээ мансууруулж, єєрийн болгох л vлдлээ. Танд амжилт хvсье.

Монголын рок попт альтернатив хєгжмийн тєрлєєр дуулж ирсэн дуучин Х.Отгоо vрийн зулай vнэрлэх гэж байна. Тvvний 9909... дугаар руу залгаж цєєн хором ярилцлаа.
-Х.Отгоогоор сонин юу байна вэ? -Одоогоор уран бvтээл хийгээгvй, харин зарим дууныхаа бичлэгийг хийж байгаа. -Удахгvй маамуутай болох гэж байгаа гэсэн? -Энэ талаар яримааргvй байна. Хэл амны нэмэр.-Ээж болно гэхээр ямар санагдаж байна вэ? -/инээв/ Хvvхэдтэй болсон эмэгтэй хvнд ямар сэтгэгдэл тєрдєг тvvнтэй л адил байх.-Гэр бvлийн хvнээ танилцуулахгvй юу? -Би хувийн амьдралынхаа талаар юу ч яримааргvй байна. Цаг нь болохоор хvмvvс мэднэ биз дээ.-Хэчнээн хугацаагаар завсарлага авч хvvхдээ єсгєхєєр тєлєвлєсєн бэ? -Тєрєєгvй хvvхдэд тємєр єлгий гэдэг шиг. Сайн мэдэхгvй байна.

Óëñòºð÷ ÿðüæ áàéíà

Ø.Ñàéõàíñàìáóó: ÌÀÕÍ àëü ýðò õîöðîãäñîí íàì

-“ªíãºðñºí áîðîîíû õîéíîîñ öóâ íºìðºâ” ãýã÷ýýð ÿëàãäñàí õîéíî íü Ã.Áèëýãòèéã ñîëèîä ÿàõ þì áý. Õýðýâ áîðîî îðîõîîñ ºìíº ñîëüñîí áîë ººð áàéõ áàéñàí ÷ þì áèë ¿¿-

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ø.Ñàéõàíñàìáóóòàé ÿðèëöëàà.
-Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ñîíãîëòîî õèéæ, àðä÷èëñàí Åðºíõèéëºã÷èéã äýìæñýí. Çàâõàí÷óóä ýíý óäààä ººð÷ëºëò õèéæ, Àðä÷èëñàí íàìààñ íýð äýâøèã÷èä èë¿¿ èòãýë õ¿ëýýëãýëýý?
-Ìèíèé õóâüä, ñîíãóóëèéí ä¿í îéðîëöîî ãàðàõ øèíæòýé áàéñàí. Ýíý íü ÓÈÕ-ûí 2008 îíû ñîíãóóëèéí ¿åýñ ë àæèãëàãäñàí þì. Õýí èë¿¿ ñóðòàë÷èëãàà õèéñýí íü Çàâõàíû òîéðîãò ÿëäàã. Ìàíàé àéìàãò Ö.Ýëáýãäîðæ äîëîîí õ¿íèé ñàíàëààð ë ÿëñàí. ªä㺺 Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ÿã õî¸ð õóâààãä÷èõààä áàéíà.
-“Ìîíãîëä øóäàðãà ¸ñ àëäàãäñàí. Òèéìýýñ øóäàðãà òºðòýé áîëæ, õ¿í á¿ð øóäàðãà áàéõààñ àæëàà ýõýëíý” ãýæ øèíýýð ñîíãîãäñîí Åðºíõèéëºã÷ õýëæ áàéñàí. Ýíý àìëàëòûã áèåë¿¿ëýõýä Åðºíõèéëºã÷ ãàíöààðàà ç¿òãýýä àìæèõ áîëîâ óó?
- Åðºíõèéëºã÷èéí 2005 îíû ñîíãóóëüä ÌÀÕÍ-ààñ íýð äýâøñýí Í.Ýíõáàÿð “Øóäàðãà ¸ñûã áýõæ¿¿ëíý. ßäóóðëûã áóóðóóëæ, õ¿í á¿õíèéã àæëûí áàéðààð õàíãàíà” ãýæ óëñòºð÷äèéí ÿðüäàã ë ç¿éëèéã õýëæ áàéãààä ÿëàëò áàéãóóëñàí. Ñàÿ ¿¿íèéãýý áàñ ë ÿðèëàà. Ö.Ýëáýãäîðæ Í.Ýíõáàÿðààñ íýã èõ ÿëãààã¿é áàéñàí ÷ ºðñºëäºã÷ººñºº èë¿¿ õóðö ÿðüñàí. Àðä ò¿ìýíä “ªºð÷èëüå” ãýäýã ¿ã íü õ¿ð÷, òýä ñîíãîëòîî õèéëýý. “Øóäàðãà ¸ñûã áýõæ¿¿ëíý” ãýæ ÿðèõàä àìàðõàí. Õàðèí Ìîíãîëûí íºõöºëä õýðýãæ¿¿ëýõýä õýö¿¿ ø¿¿ äýý.
-ßàãààä?
-Èðãýäèéí óõàìñàð èéì äîîãóóð òºâøèíä áàéõàä øóäàðãà ¸ñûã áèé áîëãîæ, àâëèãûã àëãà áîëãîíî ãýäýã àìàðã¿é. Ýíý õ¿í àìëàëòàà áèåë¿¿ëýõ ãýæ ÿâààä ýðñäýëä îðîõûã ÷ ¿ã¿éñãýõ àðãàã¿é þì. ßàãààä ãýâýë, äóíä øàòíû àëáàí òóøààëòíóóä àþóëòàé. Òýä õýçýý ÷ øóäàðãà ¸ñûã õýðýãæ¿¿ëýõã¿é. Áèä Åðºíõèéëºã÷, Çàñãèéí ãàçàð, öàãäàà, õ¿÷íèé áàéãóóëëàãûí äàðãà íàðûã ñîëèîä áàéæ áîëíî. Ãýòýë ýíý õ¿ì¿¿ñèéí íýðèéã áàðüæ, äóíäóóð íü àæèëëàäàã “õàðõ”-íóóäûã ë óñòãàõã¿é áîë øóäàðãà ¸ñ Ìîíãîëä õýçýý ÷ òîãòîõã¿é. Òýãýõýýð øèíýýð ñîíãîãäñîí Åðºíõèéëºã÷ äóíä øàòíû àëáàí òóøààëòíóóäûã öýâýðëýõýýñ ë àæëàà ýõëýõ ¸ñòîé. Ò¿¿íýýñ áèø óäèðäëàãàäàà áàéäàã þì áèø.
-Òýãâýë Ìîíãîëä øóäàðãà ¸ñ òîãòîîõîä õýäèé õýð õóãàöàà îðíî ãýæ áîäîæ áàéíà âý?
-Äîð õàÿæ 50 æèë øààðäàãäàíà. Ø¿¿õ, öàãäààãèéíõíûã àðä èðãýäýä òýãø, øóäàðãà ¿éë÷èëäýã áîëãîõûí òóëä òýäíèéã ýõëýýä áýëòãýõ õýðýãòýé. Èðãýäýý ÷ áîëîâñðîëòîé áîëãîæ, òîëãîéä íü “þì” õèéæ ºãºõ íü ÷óõàë. Òýãæ áàéæ ë øóäàðãà ¸ñûã òîãòîîíî. Áè óëñ òºð áèø àìüäðàëûí áîäèò ¿íýíèéã ë ÿðüæ áàéãàà þì ø¿¿.
-Òà Ö.Ýëáýãäîðæèéã õóâü õ¿íèéõ íü õóâüä õýð óëñòºð÷ ãýæ ¿íýëäýã âý. Ѻðºã õ¿÷íèé óëñòºð÷ ãýäýã óòãààð íü èíãýæ àñóóãààã¿é þì?
-Øóäàðãà õ¿í. Ìèíèé áîäëîîð, Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä ÿäàæ ë ãóðâàí õ¿íèé íýðèéã äýâø¿¿ëýõ áàéñàí þì. Èðãýíèé çîðèã íàìûí äàðãà Ñ.Îþóí çîðèãëîîä íýð äýâøñýí áîë ÿëàõ ìàãàäëàë áàéñàí ÷ þì áèë ¿¿, õýí ìýäëýý. Óëñ òºðä áàéð ñóóðèà ýçýëñýí óëñòºð÷ ø¿¿ äýý.
-Òàíàé íàìààñ íýð äýâøèã÷èéí ñîíãóóëèéí øòàáûíõàí õàð PR-ûã õýòð¿¿ëñýí ó÷ðààñ ÿëàãäñàí ãýäýã ø¿¿ìæëýë ñîíñ÷ áàéíà. ¯¿íòýé òà ñàíàë íèéëýõ ¿¿?
-Íèéëíý. Áè Àðä÷èëñàí íàìûã ìàãòàæ áàéãàà þì áèø. Ìåíåæìåíò íü ¿íýõýýð ñàéí áàéñàí. Åð íü ñ¿¿ëèéí ¿åä ýíý íàìûí ìåíåæìåíò îëíû àíõààðëûã òàòàæ áàéãàà. ÌÀÕÍ-ûí õóâüä àëü ýðò, 1995 îíû ¿åä õîöðîãäñîí. Ò¿¿íýýñ õîéø ºíººäðèéã õ¿ðòýë õóó÷íû àðãà áàðèëààðàà ë ÿâæ èðëýý. Ãýòýë Àðä÷èëñàí íàì ÿàâ. Ñîíãóóëèéí ñóðòàë÷èëãàà äóóñàõ äºõººä èðýõýýð Í.Ýíõáàÿð ýõíýðèéíõýý íýð äýýð Øâåéöàðèéí áàíêèíä 1.3 òýðáóì àì.äîëëàðûí õàäãàëàìæòàé ãýýä ë îëîí íèéòýä öàöñàí. Òýð õ¿íä èéì èõ ìºí㺠áàéõã¿é ãýäãèéã áè ìýäýæ áàéíà. Ãýõäýý ýíý íü îëîí ò¿ìýíä õ¿ð÷, èðãýäèéã áóõèìäóóëñàí. “Îëîí æèë òºðèéí ºíäºð àëáàí òóøààë õàøñàí õ¿í èéì õýìæýýíèé õàäãàëàìæòàé áàéæ ìàãàäã¿é” ãýýä ýðãýñýí.
-Òà ÌÀÕÍ-ûí ãèø¿¿íèé õóâüä “Ìàíàé íàìä øèíý÷ëýë, ìåíåæìåíò õýðýãòýé” ãýäãýý èëýðõèéëæ áîëäîãã¿é þì óó?
-Óäàõã¿é áîëîõ ýýëæèò Èõ õóðàë äýýð õýëíý. ¯ãýý îäîîíîîñ ë áýëòãýæ áàéãàà. Õóðàë áîëîîã¿é áàéõàä þó õýëýõ âý äýý,áè. Åð íü ìàíàé íàì õîöðîãäñîí ìåíåæìåíòýýñýý õàãàöàæ, óëñ òºðèéí ñîíãóóëüä îðîëöîæ ñóðàõ õýðýãòýé. Äýýã¿¿ðýý òóëãà òîéð÷ ÿðèëöààä ë äîîä õ¿ì¿¿ñèéíõýý ¿çýë áîäîë, áàéð ñóóðèéã ñîíñîõã¿é áàéæ áîëîõã¿é.
-¯¿íýýñ ãàäíà ñîíãóóëèéí øòàáûã óäèðäàæ áàéñàí Åðºíõèé ñàéä Ñ.Áàÿð ìóó àæèëëàñàí. Õýðýâ ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèàð àæèëëàñàí øèãýý áàéñàí áîë Í.Ýíõáàÿð ÿëàãäàõã¿é áàéñàí ãýæ ÿðèõ õ¿í áàéíà. Åð íü Ñ.Áàÿð äàðãà øòàáûã õýð óäèðäñàí áý?
-Ìóó ãýæ õýëýõã¿é ýý. Ãýõäýý áè øòàáûí äàðãàòàé íýã ÷ óäàà óóëçààã¿é. Çàâõàí ðóó ñóðòàë÷èëãààíä ÿâàõäàà þó õèéæ, ÿàæ àæèëëàõ âý ãýæ àñóóõ ãýýä ÷àäààã¿é. Àéìãèéí Íàìûí õîðîîíû äàðãà íü Óäèðäàõ çºâëºëèéí ãèø¿¿ä ð¿¿ óòàñäààä áàéõàä óòñàà àâàõã¿é áàéãàà þì äàà. Òèéì õ¿íä ñóðòàëòàé áàéæ áîëîõã¿é. Óëèã áîëñîí àðãà áàðèëààñàà ñàëàõ õýðýãòýé áèç äýý.
-Ñàÿõàí íèéñëýëèéí ÌÀÕÍ-ûí õîðîî õóðàëäàæ, äàðãàà îãöðóóëëàà. Íýð äýâøèã÷ íü ñîíãóóëüä ÿëàãäëàà ãýýä Ò.Áèëýãò äàðãàä õàðèóöëàãà òîîöîõ íü çºâ áàéñàí óó?
-Àíõíààñàà ººðñ人 õîöðîãäñîí, þó ÷ õèéäýãã¿é ºâãºíèéã òîìèëîî áèç äýý. Ãýòýë “ªíãºðñºí áîðîîíû õîéíîîñ öóâ íºìðºâ” ãýã÷ýýð á¿õ “þì” ºíãºð÷, ÿëàãäñàí õîéíî íü ñîëèîä ÿàõ þì áý. Õýðýâ áîðîî îðîõîîñ ºìíº ñîëüñîí áîë ººð áàéõ áàéñàí ÷ þì áèë ¿¿. Åðºíõèéëºã÷ îäîî ä¿ãíýëò õèéæ áàéãàà áèç. Äîîðîî ÿìàð õ¿ì¿¿ñ àæèëëóóëñàí, òýä ÿàæ àæèëëàñàí ãýýä ë… ÌÀÕÍ-ä áîëîâñðîëòîé, ÷àäàëòàé çàëóóñ çºí人 áèé. Õàðàìñàëòàé íü òýäíèéã õýçýý ÷ äýìæäýãã¿é. Áè îëîí óäàà õýëæ áàéãàà. Àëü 30-40 æèëèéí ºìíººñ ýíý íàìûí áóÿíä õîîëîíäîî õ¿ðñýí õ¿ì¿¿ñ îäîî áîëèõ õýðýãòýé. Áàñ è÷èõ ¸ñòîé. Òýäíèéã òåëåâèçýýð õàðàõààð èðãýäèéí äóðã¿é íü õ¿ðäýã áèç.
-Áàñ Õýâëýë ìýäýýëëèéí àëáàíû äàðãàà îãöðóóëñàí?
-Òýð õ¿íèéã ÿìàð áóðóóòàé ãýæ îãöðóóëæ áàéãàà þì. Ãîë áóðóóòàé õ¿ì¿¿ñýý îãöðóóëæ, öýâýðëýõ õýðýãòýé ø¿¿ äýý.
-Òýãâýë òàíûõààð õýí õàðèóöëàãà õ¿ëýýæ, îãöðîõ ¸ñòîé áàéñàí ãýæ?
-Ýíý òóõàé íàìûíõàà ýýëæèò Èõ õóðàë äýýð ÿðèíà.
-ÌÀÕÍ Èõ õóðëàà õýçýý õèéõýýð òºëºâëºñºí áý. Èðýõ åñä¿ãýýð ñàðä ãýäýã ¿íýí ¿¿?
-ªäºð, ñóäðàà òîâëîñîí þì àëãà. ªíãºðñºí æèëèéí Áàãà õóðëûí ¿åýð ë èðýõ îíû åñä¿ãýýð ñàðä õèéå ãýæ òºëºâ뺺ä òàðñàí.
-Ýíý óäààãèéí Èõ õóðëààð íàìûí äàðãà Ñ.Áàÿðûã óíàãàæ, Í.Ýíõáàÿðûã ç¿òã¿¿ëýõ ñóðàã áàéíà. Åð íü èéì õóâèëáàð áàéæ áîëîõ óó?
-Àðàé ÷ ¿ã¿é áàéëã¿é äýý. Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä óíàñàí õ¿í ýðãýýä íàìûí äàðãà áîëíî ãýæ ç¿òãýõã¿é áàéõ. Áè áàéñàí áîë è÷ýýä ÷àäàõã¿é.
-ÌÀÕÍ-ûí íýð õ¿íä óíàñàí ¿åä Ñ.Áàÿð íàìûí äàðãà áîëæ, ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëüä îðîëöñîí?
-Òèéì ýý. Ãýõäýý òýð õ¿íèé íººöèéã á¿ðýí àøèãëàæ ÷àäñàíã¿é. ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèàð ë õàëüò àøèãëàñàí áàéõ. Ñàÿ áîë á¿ð ÷ ÷àäñàíã¿é.
-Åðºíõèéëºã÷ Í.Ýíõáàÿð ÿëàãäëàà õ¿ëýýæ, ººðèéí áèåð ìýäýýëýë õèéñýí. ¯¿íèé äàðàà “Àðä÷èëñàí íàì ÿëáàë ñîíãóóëü øóäàðãà áîëäîã. ÌÀÕÍ ÿëáàë áóäèëààíòäàã” ãýñýí ÿðèà ãàðñàí. Òà ñîíññîí áèç äýý?
-Àëü ÷ óëñàä ñºðºã õ¿÷èí æàãñààë õèéæ òýìöäýã. Îäîî áàéð íü ñîëèãäîæ áàéãàà þì áàéëã¿é. ÌÀÕÍ õî¸ð, ãóðàâ ÿëàãäààä èðýõýýðýý áàñ òýìöýæ ýõëýõ áàéõ. Ãýâ÷ áàéð ñîëèãäîæ áàéíà óó, ¿ã¿é þ¿ ãýäýã íü æèëèéí äàðàà ë ìýäýãäýíý.
-Àðä ò¿ìýí ÌÀÕÍ-ûí ñîíãóóëèéí àìëàëò áîëîõ “Ýõ îðíû õèøèã”-èéã õýçýý õ¿ðòýõýý õ¿ëýýí ñóóãàà. Ãýòýë Àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé õóóëü áàòëàãäàõã¿é. Îþóòîëãîéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýýíèé òºñëèéã áàòëàõã¿é óäààä áàéãààãèéí ó÷èð þó âý?
-Çàñãèéí ãàçðààñ îðóóëæ èðñýí ãýðýýíèé òºñºë èõ ìóó. Ãàäíû õ¿ì¿¿ñèéí ãàðò îðñîí èéì ãýðýýã õýçýý ÷ áàòàëæ áîëîõã¿é. Òèéìýýñ ë óäààøðààä áàéãàà þì. Õýðýâ ìàíàé óëñàä àøèãòàé ãýðýý áàòàëáàë àðä ò¿ìýíä íýã áèòãèé õýë, 2.5 ñàÿ òºãðºã ºãñºí ÷ áîëíî. Áîëîìæ áîë áàéãàà. Õàìãèéí ãîë íü ìºí㺠áîñãîäîã õ¿ì¿¿ñèéã ãýðýýíèé òºñºë äýýð àæèëëóóëàõ ¸ñòîé.
-ßðèëöñàíä áàÿðëàëàà. Òàíä àìæèëò õ¿ñüå!

Óëñòºð÷ ÿðüæ áàéíà

Ä.Ýðäýíýáàò: Óðäûí òîõèðîëöäîã, õýëýëöäýã, õóäàëääàã óëñ òºð ºíººäºð Àðä÷èëñàí íàìä áàéõã¿é

- Çàðèì õ¿í “Òàíàé ñóóäàë õýäýí òºãðºãèéí ¿íýòýé þì áý” ãýæ àñóóæ áàéíà. Áèä ýð¿¿ë óëñ òºðººð ºðñºëäºõ ¸ñòîé-

Àðä÷èëñàí íàìûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Ä.Ýðäýíýáàòòàé öàã ¿åèéí àñóóäëààð ÿðèëöëàà.

-ͺõºí ñîíãóóëüä òàíûã íýð äýâøèíý ãýæ ÿðüæ áàéñàí. ßàãààä íýðýý òàòàâ?
-ͺõºí ñîíãóóëèàð Àðä÷èëñàí íàì ïàðëàìåíò äàõü ñóóäëûíõàà òîîã õàäãàëàõ íü çàð÷ìûí àñóóäàë. Òèéì ó÷ðààñ íàìûí äàðãà íºõºí ñîíãóóëüä íýð äýâøèõ áîëîìæòîé äºðâºí õ¿íèéã íýðëýñýí. Òýäíèé íýã íü áè áàéñàí. ͺõºí ñîíãóóëüä íàìàéã íýð äýâø¿¿ëýõ ñàíàë òàâüñàíã áè áóðóóòãàõã¿é. Ãýõäýý ýöñèéí øèéäâýðèéã ×èíãýëòýé ä¿¿ðãèéí Àðä÷èëñàí íàìûí õîðîî, Àðä÷èëñàí íàìûí ¯íäýñíèé çºâëºëäºõ õîðîîíû õóðëààñ ãàðãàñàí.
-Ñ¿¿ëèéí ¿åä ÌÀÕÍ, Àðä÷èëñàí íàìòàé òîõèðîî õèéæ, 24 ä¿ãýýð òîéðãèéã òàíàéä “áýëýãëýñýí” ãýäýã ìýäýýëýë áàéíà. Èéì ìýäýýëýë ãàðàõ áîëñîí ¿íäýñëýë íü þó þì áîë. Òà þó ãýæ áîäîæ áàéíà âý?
-Óðäûí òîõèðîëöäîã, õýëýëöäýã, õóäàëääàã óëñ òºð ºíººäºð Àðä÷èëñàí íàìä áàéõã¿é. Çàðèì õ¿í “Òàíàé ñóóäàë õýäýí òºãðºãèéí ¿íýòýé þì áý” ãýæ àñóóæ áàéíà. Áèä ýð¿¿ë óëñ òºðººð ºðñºëäºõ ¸ñòîé. Ýíý îðîí çàéã öîî øèíýýð ãàðãàõûí òóëä ìàíàé íàì ÿâæ áàéãàà.
-Åð íü òàíàé íàì ïàðëàìåíò äàõü ñóóäëûíõàà òîîã õàäãàëæ ¿ëäýíý ãýäýãòýé èòãýëòýé áàéãàà þó. Õýäèéãýýð ÷èíãýëòýé÷¿¿ä àðä÷èëëûíõàíä èòãýë ¿ç¿¿ëæ áàéãàà ÷ ýíý óäàà ñàëõè õààøàà ÷ ¿ëýýæ ìýäíý ø¿¿ äýý?
-Àðä÷èëñàí íàì òºëºâøèæ áàéãàà. Áîäëîãûí õ¿ðýýíä àñóóäëàà øèéääýã õýìæýýíä î÷ü¸ ãýæ ýðìýëçýæ áàéíà. Ýíý áîë çºâõºí Àðä÷èëñàí íàìûíõ áèø ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé ýðõ àøèã áàéõ ¸ñòîé. Ìîíãîëûí òºð òóíãàëàã áàéõûí ýõëýëèéã Àðä÷èëñàí íàì òýðã¿¿ëýõ áîäëîãîî áîëãîñîí. Ýíý ¿¿äíýýñ áèä àñóóäàëä õàíäàæ áàéãàà.
×èíãýëòýé÷¿¿äèéí õóâüä àðä÷èëëûã äýìæäýã. Ãýõäýý ìàíàé íàì ×èíãýëòýé ä¿¿ðýãò ÿëàëò áàéãóóëàõ íü òóéëûí çîðèëãî.
-Àðä÷èëñàí íàìààñ Íîãîîí íàì, Èðãýíèé çîðèã íàìä íºõºí ñîíãóóëüä õàìòðàí îðîëöîõ ñàíàë òàâüñàí.
-Íýã õýñýã Àðä÷èëñàí íàìûí ôðàêöóóä çºð÷èëäºæ, ýâ ò¿íæèí ìóó áàéñàí. Õàðèí íàìûí óäèðäëàãóóä ñîëèãäîîä ýíý áàéäëûã ººð÷èëæ, óóð àìüñãàëûã 纺ëð¿¿ëñýí ãýäýã. Îäîî íàìûí äîòîîä õàðèëöàà õýð áàéãàà âý?
-Àðä÷èëñàí íàìûí äîòîîä óóð àìüñãàë ººð÷ëºãäñºí. ¯¿íèéã íèéãýì àíçààð÷ áàéãàà ãýäýãò íàéäàæ áàéíà. Áèäíèé ýöñèéí çîðèëãî þó âý ãýäãèéã õàìãèéí íýãä¿ãýýðò òàâèõ ¸ñòîé þì áàéíà ãýäãèéã ìàíàé íàìûí ãèø¿¿ä, äýìæèã÷èä îéëãîñîí. Ýöñèéí çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òóëä º÷¿¿õýí æèæèã àìáèöûã õàÿõ õýðýãòýé.
Ôðàêöûí àñóóäàë àìüäðàë äýýð áàéäàã ë ç¿éë. Öààøèä ÷ áàéõ áîëíî. Ãýõäýý õàìãèéí ãîë íü íýãäñýí áîäëîãî äýýðýý ôðàêöëàäàã áîëîõîîñ áèø õóâü õ¿íèé àìáèöààð ôðàêöëàäàã íü ìàíàé íàì äîòîð áàãàññàí ãýæ õýëæ áîëíî.

-Ìîíãîëûí óëñ òºðèéí òîì íàìûí ãåíñåêòýé óóëçàæ áàéãàà áîëîõîîð íýã ç¿éëèéã àñóóõã¿é ºíãºð÷ ÷àäàõã¿é íü. Ýíý ñàðä áàãòààä Îþóòîëãîéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðíà ãýæ áàéíà. Îþóòîëãîéí îðäûã àøèãëàëòàä îðóóëàõûí òóëä Çàñãèéí ãàçàð ÷ íýëýýí ÷àðìàéæ àæèëëàà. Õàðèí ýíý òàë äýýð òàíû áàéð ñóóðèéã ñîíñâîë…?
-Îþóòîëãîéí àñóóäëààð îëîí õ¿í öýöðýõëýý, ÿðèëàà. Òýãýõýýð áè îëîí ç¿éë ÿðèìààðã¿é áàéíà. Ãýõäýý àðä ò¿ìýíä õ¿ëýýëò áèé. Òýä ÿäóó àìüäàð÷ áàéãàà ó÷ðààñ õ¿íäðýëòýé àñóóäëûíõ íü íýã õýñãèéã ÷ áîëîâ øèéäýõ ¸ñòîé. Òèéìýýñ Îþóòîëãîéí îðäûã àøèãëàõ íü çàð÷ìûí õóâüä çºâ. Õàðèí òºð íýã õóâèéí êîìïàíèòàé äàõèí õýçýý ÷ ãýðýý õèéæ áîëîõã¿é. Ìîíãîëûíõîî òºðèéí áîëîí õóâèéí õýâøëèéí êîìïàíèóäûã äýìæèæ, òýð êîìïàíè íü áóñàä êîìïàíèòàé ãýðýý õèéõ ÷èãëýë ð¿¿ ÿâàõ ¸ñòîé. Òýðíýýñ áèø òºð õóâèéí êîìïàíèòàé ãýðýý õèéäýã çàð÷ìûã áóðóó ãýæ áîäîæ áàéãàà.
-ÎÕÓ-ûí ãóðâàí òîì õ¿í ìàíàé óëñàä àéë÷ëàõäàà óðàíû ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ ñàíàë òàâüñàí. Åðºíõèéëºã÷ ÷ òýäíèé ñàíàëûã äýìæñýí. Ãýòýë òºðèéí òýðã¿¿íèé Ýíýòõýã óëñàä õèéæ áàéãàà àéë÷ëàëûí ¿åýð ýíý ñàëáàðò òóñ óëñòàé õàìòàð÷ àæèëëàõ àñóóäàë õºíäºãä뺺. Åð íü òàíû áîäëîîð óðàíû ñàëáàðò Îðîñ, Ýíýòõýã õî¸ðûí àëèíòàé íü õàìòàð÷ àæèëëàâàë ìàíàé óëñàä àøèãòàé âý?
-Óðàí áîë äýëõèéí àþóëã¿é áàéäàëòàé øóóä õîëáîîòîé. Ýíý óòãààðàà äýëõèéí àíõààðëûí òºâä íü áàéäàã. Óðàíû ñàëáàð àëü óëñòàé ò¿íøëýõ íü Ìîíãîë Óëñûí àþóëã¿é áàéäàëòàé øóóä õîëáîîòîé. Ñòðàòåãèéí ò¿íøèéí õóâüä ÎÕÓ-òàé ýíý ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ íü çºâ ãýæ áîäîæ áàéíà.


Õºíäºõ ñýäýâ

1.5 ñàÿ òºãðºãºº àâúÿ, Åðºíõèé ñàéä àà
-“Áîðîî ãîóëä”-ààñ õýäýí çóóãààð òîîëîãäîõ òýðáóì òºãðºãèéí òàòâàðàà àâñàí áîë ñîíãóóëèàð àìëààä áàéñàí 1.5 ñàÿ òºãðºãèéíõºº òàë õóâèéã ÷ áîëîâ ºã÷ áîëíî ø¿¿ äýý. Õàðàìñàëòàé íü òóñãààð òîãòíîñîí óëñ áàéæ ãàäààäûí çàõûí íàéìàà÷äàä äýýðýëõ¿¿ëýýä ë…-
“Àðâàí ñàÿûã õóëãàéëáàë øîðîíä, àðâàí òýðáóìûã õóëãàéëáàë ïàðëàìåíòàä çàëàðíà” ãýäýã ¿ã îðã¿é áèø áîëîëòîé. Ïàðëàìåíòàä áèçíåñèéí á¿ëýãëýëèéíõýí îðæ èðëýý. Òýä òºðèéí ýðõ áàðüæ, ººðñäèéíõºº àøèã ñîíèðõîëä íèéö¿¿ëæ áîäëîãî òîäîðõîéëæ áàéíà ãýæ áóõèìäàõ õ¿í öººíã¿é. Òèéì ýý, òýãýõäýý òýäíèéã áèä ë ñîíãîñîí ø¿¿ äýý. Òýãýýä õîäîîäîîðîî ñàíàë ºãäºã ãýæ ø¿¿ìæë¿¿ëýýä áàéãàà. ßàãààä áîëîõã¿é ãýæ. Õ¿íèé àìüäðàëä ìºí㺠õýðýãòýé íü ¿íýí þì ÷èíü. Õýðýâ áèä ºíººäºð ÿìàð ÷ àñóóäàëã¿é, ìºíãºíèé ãà÷èãäàëã¿é àìüäàð÷ áàéñàí áîë èéì ñîíãîëò õèéõã¿é ÷ áàéõ þì áèë¿¿, õýí ìýäëýý. Òýãýõäýý äýëõèéí õàìãèéí áàÿí îðîí ãýãääýã ÀÍÓ-ûí èðãýä ÷ áàñ õîäîîäîîðîî ñàíàë ºãñºí ø¿¿ äýý. Åðºíõèéëºã÷ Á.Îáàìà íýð äýâøèæ áàéõäàà ìºðèéí õºòºëáºðòºº “ªðõ á¿ðò 1000 àì.äîëëàð ºãíº” ãýæ îðóóëñàí íü ò¿¿íèé ÿëàëòàä èõýýõýí íºëººëñºí ãýäýã. Òýðáýýð õóóëü áóñààð ãàçðûí òîñ èõ õýìæýýãýýð îëáîðëîñîí êîìïàíèóäûí òàòâàðûã íýìýãä¿¿ëæ, òýð ìºíãèéã íü äóíäàæ àìüäðàëààñ äîîãóóð îðëîãîòîé ºðõ¿¿äýä ºãíº ãýæ õýëñýí íü àìåðèê÷óóäàä òààëàãäñàí ãýõ.
Åð íü àðä ò¿ìíèé îëîíõè íü ÿäóó àìüäàð÷ áàéãàà íü ¿å ¿åèéí ýðõ áàðèã÷ íàðòàé õîëáîîòîé. Òýä òºðèéí ýðõèéã óðò, óäààí õóãàöààãààð áàðèõûí òóëä çîðèóä àðä ò¿ìíýý ºëñãºëºí áàéëãàäàã ãýäýã. ßàãààä ãýâýë, ñîíãóóëèéí ¿åýð àòãà ãóðèë, òàâàí òºãðºã ºã÷ õóóðàõàä àìàðõàí ãýæ òýð. ªºðººð õýëáýë, õýí èõ õîîë ºãíº òýð õ¿íä ñàíàë ºãäºã ãýäãèéã ºíãºðñºí îíû ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèéí ¿ð ä¿íãýýñ õàðæ áîëíî. Ñîíãóóëü áîëîõîîñ ºìíº Àðä÷èëñàí íàìûí ðåéòèíã ºíäºð áàéñàí. Ýõ îðíû õèøãýýñ èðãýí á¿ðò “Ýðäýíèéí õóâü” áîëãîí ñàÿ òºãðºãèéí õóâüöàà ºãíº ãýæ áàéñàí ÷ “Õó” íàì ãýíýò èðãýí á¿ðò 1.5 ñàÿ òºãðºã áýëíýýð ºãíº ãýæ “òîì” äóóãàð÷, èðãýäèéí ñîíãîëòûã ýðã¿¿ëñýí íü íóóö áèø. Íýãýíò Ñ.Áàÿð äàðãà çîðèëãîäîî õ¿ðñýí ó÷ðààñ îäîî àìëàëòàà áèåë¿¿ëæ, 1.5 ñàÿ òºãðºãèéã èðãýí á¿ðò ºãºõ ë ¿ëäëýý. ßëàíãóÿà, ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëòàé áàéãàà ýíý ¿åä àðä ò¿ìýíä áýëýí ìºí㺠õýðýãòýé áàéíà.
Àíõ èðãýí á¿ðò “Ýõ îðíû õèøèã-1.5 ñàÿ” òºãðºã ºãíº ãýæ àìëàæ áàéõäàà õýëæ áàéñàí ¿ãýý îäîî ñàíàà÷ ýý. Õýðýâ áèä ÿëàëò áàéãóóëáàë àìëàëòàà ìàðãààøààñ íü ë áèåë¿¿ëíý ãýýä áàéñàí ÷èíü õààíà áàéíà. Òýð áèòãèé õýë, ìàðãààø ñîíãóóëü áîëíî ãýæ áàéõàä èðãýíèéõýý ¿íýìëýõòýé èðæ, ÕÀÀÍ áàíêèíààñ 1.5 ñàÿûíõàà óðüä÷èëãààã àâààðàé ãýýä ë ÿäàðñàí àðä ò¿ìíèéõýý ñýòãýë ç¿éãýýð òîãëîæ áàéñàí. Òýãýýä ¿¿íèéãýý ýñðýã òàëûí õàð PR ãýæ òàéëáàðëàæ áàéñàí óäààòàé. Õàðèí îäîî “Õó” íàìûíõàí çàñãèéí ýðõèéã áàðèàä áàãàã¿é õóãàöàà ºíãºðñºí áîëîõîîð àìëàëòàà áèåë¿¿ëýõ ë öàã íü áîëñîí áàéìààð… Õàðàìñàëòàé íü îäîî áîëîõîîð í¿¿ðýý áóðóóëààä áàéõ þì. ªãºõ ìºí㺠áàéõã¿é, õî¸ð òîëãîéã àøèãëàëòàä îðâîë ýíý ìºíãèéã ºãíº ÷ ãýõ øèã. Õýðýâ Îþóòîëãîéã ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýä îðóóëæ, àøãààñ íü èðãýí á¿ðò 1.5 ñàÿ òºãðºã ºãíº ãýâýë ¿ëãýð. Äàðàà, äàðààãèéí ñîíãóóëüòàé çàëãàæ, çàìõàðíà ãýñýí ¿ã. Òèéìýýñ “Àéâåíõîó ìàéíç ìîíãîëèÿ èíê” êîìïàíèàñ óðüä÷èëãàà áîëãîí àâíà ãýýä áàéãàà 125 ñàÿ àì.äîëëàðûã äàðóéõàí àâ÷, 1.5 ñàÿ òºãðºãèéíõºº óðüä÷èëãààã ºãºõèéã àðä ò¿ìýí ÷èíü õ¿ëýýæ áàéãàà ø¿¿, Åðºíõèé ñàéä àà. Óäàõã¿é Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü áîëíî. Àðä ò¿ìýí ìýäýýæ ºìíºõ àìëàëòàà áèåë¿¿ëýý÷ ãýæ øààðäàíà. Òýãýõýýð òà þó ãýæ õýëýõ þì áý.
Ãàäààäûíõàí ìîíãîë÷óóäûã “Àëòàí äýýð ñóóñàí ãóéëãà÷èí” ãýäýã. Õàðèí áèä ººðñäèé㺺 õàìãèéí áàÿí ãýæ öýýæýý äýëääýã õýðíýý ºíººäºð ÿìàðøóóõàí àìüäàð÷ áàéãàà áèëýý. ªºðñ人 àëòàà àâ÷ ÷àäàõã¿é áàéæ ãàäààäûíõàíä áîë ç¿ãýýð ë ºãººä ÿâóóë÷èõäàã. Íýã ÷ òºãðºãèéí òàòâàð àâàõã¿é. ¯¿íèé òîä æèøýý íü “Áîðîî ãîóëä” ãýäãèéã õýí õ¿íã¿é ìýäíý. Ìîíãîëûí õºðñèéã ñýíäèéëæ, àëòûã íü àâààä ÿâàõäàà íýã ÷ òºãðºãèéí òàòâàð òºëººã¿é. Õýðýâ “Áîðîî ãîóëä”-ààñ õýäýí çóóãààð òîîëîãäîõ òýðáóì òºãðºãèéí òàòâàðàà àâñàí áîë ñîíãóóëèàð àìëààä áàéñàí 1.5 ñàÿ òºãðºãèéíõºº òàë õóâèéã ÷ áîëîâ ºã÷ áîëíî ø¿¿ äýý. Õàðàìñàëòàé íü òóñãààð òîãòíîñîí óëñ áàéæ ãàäààäûí çàõûí íàéìàà÷äàä äýýðýëõ¿¿ëýýä ë…

Òºðèéí îðäíû æèã, æóã
Ä.Äýìáýðýë äàðãûí àíãèä “õýëã¿é” ãèø¿¿ä öººíã¿é áèé. Òýäíèé íýã íü Á.×îéæèëñ¿ðýí ãèø¿¿í ãýõ. Óâñ àéìãààñ ñîíãîãäñîí ýðõýì ãèø¿¿í áàéãàà, áàéõã¿é íü ìýäýãäýõã¿é äóó, øóó ìóóòàé íýãýí áîëîëòîé. Òýðáýýð ÷óóëãàíû õóðàëäààí äýýð áàðàãòàé ë áîë ¿ã õýëýõã¿é. Ãýðèéí äààëãàâðàà õèéãýýã¿é õ¿¿õýä øèã íóóãäàõ øàõàì ÷èìýýã¿é ë ñóóõ. Ãýòýë òîõîé çàëãàí ñóóæ áàéãàà íºõä¿¿ä íü àì óðàëäàí ÿðèàä ë…Òýð áèòãèé õýë, çàðèì íü íýìýëò ìèíóòàà àâüÿ ãýæ èðýýä ë ÿðüäàã. Óã íü óëñòºð÷ õ¿í õ¿ì¿¿ñèéã óÿðòàë ÿðüäàã ëåêòîð áàéìààð áàéòàë ìàíü õ¿í øèíýäýýä áàéãàà þì óó ýñâýë áóðóó ÿð÷èõ âèé ãýæ è÷èíã¿éðýýä áàéãàà þì óó á¿¿ ìýä. ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í áîëîõîîñîî ºìíº Åðºíõèéëºã÷èéí Òàìãûí ãàçðûí äýä äàðãà áàéñàí ò¿¿íä óã íü øèíý ñàëáàð áèø áàéìààð. Þóòàé ÷ óëñòºð÷ õ¿í ÿðüæ ñóðàõã¿é áîë õèéñýí àæèë íü çýâýð÷, óëñ òºðèéí òàâöàíãààñ àð÷èãäàõ àþóë îéðõîí áàéäàã ãýõ.


Òºðèéí îðäîí “ýçýíã¿éð÷ýý”

×óóëãàí çàâñàðëàëàà ãýñýí øèã ãèø¿¿ä Òºðèéí îðäîí ðóó øàãàéõ ÷ ¿ã¿é áàéãàà áîëîëòîé. Òèéìã¿éñýí áîë ýðõýì ò¿øýýäèéí õî¸ð äàõü ãýð þó ãýæ õàíõàéæ, ýë õóëèõàí áàéõ áèëýý.
Õàðèí áàéãààãààñ Ø.Ñàéõàíñàìáóó ãèø¿¿í ë áàéíà. Ýðõýì ãèø¿¿í àéëûí áàãà õ¿¿ øèã ãîëîìòîî ñàõèí ¿ëäýæ. Öîîæòîé õààëãà “ìºðãºæ” ÿâñààð îíãîðõîé ãàíö íýã ºðººãººð øàãàéõàä òóñëàõààñ íü ººð õ¿í ¿ã¿é. Óó÷ëààðàé ãèø¿¿í áàéíà óó ãýæ àñóóõàä “Ãàäóóð àæèëòàé ÿâàà” ýñâýë “Ìýäýõã¿é ýý èðýýã¿é áàéíà” ãýäýã òîâ÷ áºãººä òîäîðõîé õàðèóëò ë ºãíº.
Íàìðûí ÷óóëãàí çàâñàðëàæ, èõ àæëûí àðä ãàðñàí ýðõýì ò¿øýýä çàâñàðëàõ õóãàöààíä ÿäàðãààãàà òàéëàõ ãýýä çàâã¿é ÿâàà áîëîëòîé.


Á.Áàòáàÿð ãèø¿¿í õóñìàà ÷àìëàñàí õ¿¿õýä øèã ãîìäëîâ
Ò¿¿íèéã Á.Áàòáàÿð ãýäãýýð íü áèø “ìîëåêóëü” ãèø¿¿í ãýâýë òàíèõã¿é õ¿í õîâîð. Òýðáýýð ñýòã¿¿ë÷äýä èõ ãîìäîæ ÿâäàã ãýäãýý ñàÿõàí áîëñîí çàíãèàã¿é óóëçàëòûí ¿åýð õýëæ, ñýòãýëýý àìðààæýý. Õóñìàà ÷àìàëñàí õ¿¿õýä øèã õóøóó óíæóóëæ èðýýä ë ãîìäëîî èëýðõèéëñýí ýðõýì ãèø¿¿íèéã ñýòã¿¿ë÷èä “òîîäîãã¿é” þì áàéõ. Ó÷èð íü ò¿¿íýýñ ÿðèëöëàãà àâàëã¿é óäñàí. Òýð áèòãèé õýë, ÷óóëãàí äýýð äºðâºí óäàà ¿ã õýëñýí áîëîâ÷ ÿìàð ÷ ñîíèí õýâëýë, ðàäèî òåëåâèçýýð õýëñýí ¿ã íü öàöàãäààã¿é àæ.

Ì.Ýíõáîëä Òýðã¿¿í øàäàð ñàéäàä àòààðõàæ ÿâäàã áîëîëòîé
Ìîíãîë Óëñûí øàäàð ñàéä Ì.Ýíõáîëä ñàÿõàí áàðóóí àéìãóóäààð àéë÷ëààä èðñýí. Òýãòýë Øàäàð ñàéäûí õàìò ÿâñàí àëáàíû õ¿ì¿¿ñ ò¿¿íèéã îðîí íóòãèéí èðãýäýä òàíèëöóóëàõäàà Ìîíãîë Óëñûí Òýðã¿¿í øàäàð ñàéä Ì.Ýíõáîëä õýìýýí òàíèëöóóëñàí àæ. Øèíý Çàñãèéí ãàçàð áàéãóóëàãäààä áàãàã¿é õóãàöàà ºíãºð÷ áàéõàä Øàäàð ñàéäûíõàà àëáàí òóøààëûã ìýäýõã¿é áàéíà ãýæ þó áàéõàâ. Ýñâýë õºäººãèéíõºí “òýíýã” ãýæ áîäîîä çîðèóä òýãæ òàíèëöóóëñàí þì óó õýí ìýäëýý. Õýðýâ òàíèëöóóëñàí õ¿í íýã óäàà õýë íü õàëèòðààä Òýðã¿¿í øàäàð ñàéä ãýæ òàíèëöóóëñàí áîë õàìò ÿâæ áàéñàí õ¿ì¿¿ñ àëäààã íü çàñàæ áîëîõ áàéñàí. Ãýâ÷ õýí ÷, þó ÷ õýëýýã¿é ñóðàãòàé. Òýãýõäýý ýðõýì õ¿í ãóàé ýíý àëäààãàà íýã áèø íèëýýä õýäýí äàâòñàí ãýñýí.

Ãèø¿¿ä õààãóóð þó õèéæ ÿâíà

ÓÈÕ-ûí íàìðûí ÷óóëãàí çàâñàðëàæ, Ä.Äýìáýðýë äàðãûí àíãèéíõàí “àìðàëòàà” àâààä óäàæ áàéíà. “Óÿàíààñàà àëäóóðñàí” þì øèã ñóðàã ÷ ¿ã¿é áàéãàà ýðõýì ãèø¿¿ä õààãóóð, þó õèéæ ÿâàà áîë. Òýäíèé çàðèìûíõ íü ãàð óòàñ õîëáîãäîõã¿é áàéõûã áîäîõîä ñ¿ëæýýã¿é ãàçàð ÿâàà áîëîëòîé. Õàðèí “äóóëãàâàðòàé” ãàíö, õî¸ð ãèø¿¿íèé ñóðãèéã ãàðãàëàà.

Ö.Áàòáàÿð ãèø¿¿í ãýðèéí õîðèîíä “îðæýý”
ªíãºðñºí õóãàöààíä ÿäàðãààíä “îðòîëîî” àæèëëàñàí ãèø¿¿äèéí íýã íü íèéñëýëýýð îâîãëîãäñîí Ö.Áàòáàÿð ãèø¿¿í áîëîëòîé. Òýðáýýð õàâðûí ÷óóëãàí ýõëýõýýñ ºìíº áèåý òýíõð¿¿ëýõýýð ýì÷èëãýý õèéëãýæ áàéãàà ãýíý. Ó÷èð íü, ýðõýì ãèø¿¿í õºíãºí áýðòýë àâ÷, ãýðèéí õîðèîíä îðæýý. Õºíãºí áýðòýë íü ÿäàðãààòàé ”õàâñàðñàí” òóë òóóøòàé ýì÷èëãýý õèéëãýõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé áàéãàà ãýíý. Òýãýõã¿é áîë õàâðûí ÷óóëãàíààð áèåý ÷àãíààä àæèë ÷ õèéæ ÷àäàõã¿é.
ͺ㺺òýéã¿¿ð, ÷óóëãàí çàâñàðëàõ õóãàöààíä òîéðãèéí ñîíãîã÷èäòîéãîî ÷ óóëçàæ ÷àäàõã¿é íü ãýýä èõýä “áóõèìäàæ” áàéãàà ãýõ.


Õ.Æåêåé äàðãà çàâã¿é ÿâíà

ÓÈÕ-ûí Õóóëü ç¿éí áàéíãûí õîðîîíû àæëûí õýñýã ÷óóëãàí çàâñàðëàõ õóãàöààíä ç¿ãýýð ñóóõã¿é áàéãàà. Òýä õàðüÿà áàéãóóëëàãóóäûíõàà ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöààä “àìðàõ” ÷ çàâã¿é ÿâàà àæ. Õàðèí òóñ Áàéíãûí õîðîîíû äàðãà Õ.Æåêåé “öýðã¿¿ääýý” äààëãàâàð ºã÷èõººä ººðºº òîéðîãòîî àæèëëàæ ÿâàà áîëîëòîé. Òýðáýýð òºðëºõ íóòàã Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí èðãýäòýé óóëçààä Öàãààí ñàðààñ ºìíºõºí ãýðòýý èðýõ ãýíý.

Ë.ÿíäàëàé:Á.Îáàìà øèã Åðºíõèéëºã÷ áîëíî
“Óëñòºð÷èéí óëñ òºðã¿é ÿðèà” áóëàíãèéí ýíý óäààãèéí çî÷íîîð ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.ÿíäàëàéòàé ÿðèëöëàà. Áèä õî¸ðûí ÿðèà ñàÿõàí áîëæ ºíãºðñºí øàòðûí òýìöýýíèé òàëààð ýõýëñýí þì.
-Òàíûã øàòàð ñàéí òîãëîäîã ãýæ ñîíñîæ áàéñàí. Ãýòýë ñàÿõàí íàéìàí íàñòàé øàòàð÷èí îõèíä õîæèãäñîí ãýæ äóóëäëàà, áóóãààä ºã÷èõñºí ¿¿?
-Òèéì, ºõººð人ä áóóãààä ºã÷èõñºí. ßàãààä ãýâýë, ìàíàé õ¿¿õä¿¿ä øàòðûí äóãóéëàíä ÿâäàã. Áè òýäýíòýéãýý øàòàð òîãëîõäîî áàéíãà õîæèãäîæ ºãäºã þì. Òèéì áîëîõîîð õ¿¿õä¿¿ä øèãýý ñàíààä ë…
-Òàíû ºðñºëäºã÷ ÷èíü øàòðûí äóãóéëàíãèéí øèëäýã òàìèð÷èí þì áèëýý. Áóóæ ºãºëã¿é, ÷àíñààãàà ¿çýõã¿é ÿàñàí þì áý?
-Óã íü áè ýõýíäýý õîæèæ ÿâñàí þì. Õîæâîë ÷ õîæèã, ÿàâàë ÷èã ÿàã ãýýä õàìààã¿é í¿¿ñýí. Íýã ìýäñýí ÷èíü íºãºº õ¿¿õýä ìààíü íàä ðóó áààõàí äàéðàëò õèéãýýä ë áóæèãíóóë÷èõñàí äàà. Õàðèí äàðààãèéí òîãëîëòîí äýýðýý æààõàí õè÷ýýæ, ÷àäâàë õîæäîã ÷ þì óó ãýæ áîäëîî. Òýð ¿åä õýäýí õ¿¿ãýýð èë¿¿ ÿâñàí þì, áè. Òýãñýí óòàñ äóóãàð÷ ýíý òýð ãýæ ñàìãàðäñààð áàéòàë ìîðèî àëä÷èõñàí. Íýãýíò ìîðèî ñóë àëäñàí þì ÷èíü õîæèõ ÷ ºíãºð뺺. ßàæ èéæ áàéãààä ýíý ºðãèéã òýíö¿¿ëäýã àðãà áàéíà óó ãýýä ë õè÷ýýñýí áîëîâ÷ õîæèãäñîí. Åð íü òýäýíòýé èõ ë õè÷ýýæ òîãëîõã¿é áîë áàðàõã¿é þì áèëýý. Òýð õ¿¿õä¿¿ä áàéíãûí áýëòãýëòýé, êîìïüþòåð äýýð èõ òîãëîäîã ãýñýí. Äóðòàé öàãòàà øàòðûí èõ ìàñòåðóóäòàé òîãëîæ áàéãàà þì ÷èíü ñàéæðàõ íü àðãàã¿é. Õàðèí ìèíèé ¿åä þóí êîìïüòåð, íîìîîð òîãëîäîã áàéëàà ø¿¿ äýý.
-Ìèíèé ¿åä ãýæ õýäýí æèëèéí ºìíºõ þì ÿðèàä áàéíà. Åð íü òàíû øàòðûí àíõíû áàãø õýí ãýäýã õ¿í áàéâ?
-30-ààä æèëèéí ºìíºõ. Àíõ àíãèéí íàéç Ñýð-Îä ìààíü íàäàä øàòàð çààæ ºã÷ áàéëàà. Òýð ¿åä íàäàä øàòðûí õºëºã áàéäàãã¿é áàéñàí áîëîõîîð äààìûí õºëãºí äýýð ëààãààð õ¿¿, ìîðèî õèéãýýä òîãëîíî. Íàìàéã øàòàðò õîðõîéòîé ãýäãèéã ìàíàéõàí ìýääýã ó÷ðààñ èõ äýìæäýã áàéâ. Òýãýýä àõ ìààíü íàäàä íýã íîì àâ÷èð÷ ºãñºí, Óëààíáààòàð õîòîîñ. Òýð íîìîîð ë èõ í¿¿ñýí äýý. Õàðèí õîæèì ààâ ìààíü õ¿íýýñ õóó÷èí øàòàð 15 òºãðºãººð õóäàëäàí àâ÷ ºãñºí. Ñóðãóóëüä îð÷èõîîä Õàòãàë õîòûíõàà àâàðãà øàëãàðóóëàõ òýìöýýíä îðæ, àìàí õ¿ç¿¿äýæ áàéñàí. Äàðàà æèë íü àâàðãà áîëñîí. ̺í àéìàãòàà íàéìäóãààð áàéðàíä îðæ áàéëàà. Åð íü áè àâàðãóóäòàé èõ ñàéí òîãëîäîã, ýñâýë òýíöäýã áàéñàí. Õàðèí ìóó õ¿¿õä¿¿äòýé òîãëîõîîðîî áàðäàæ áàéãààä ë õîæèãä÷èõäîã.
-Ýíý ïàðëàìåíòàä øàòàð ñàéí òîãëîäîã õýä õýäýí ãèø¿¿í áàéäàã ãýäýã. Òà òýäýíòýé òîãëîäîã óó?
-Òýãýëã¿é ÿàõàâ, áèä ÷èíü íýã òîãëîîä ñóóõààðàà ãýðýý ìàðòàíà ø¿¿ äýý. Ãýðèéíõýíäýý òîãëîæ áàéíà ãýæ õýëýýä ë óòñàà ñàëãà÷èõäàã. Òýãýýä ºã뺺íèé 05:00 õ¿ðòýë òîãëîíî. Òýãýõäýý õîîñîí òîãëîõã¿é, áîîöîî òàâèíà. Òýãýõã¿é áîë òîãëîîì àìòã¿é áîëíî áèç äýý.
-Áîîöîî íü þó áàéõàâ?
-Èõýâ÷ëýí ìºíãº. Õàìãèéí áàãàäàà 5000, òýãýýä 10000 òºãðºã òàâèíà. Õàðèí õàëóóðàõààðàà 20000 òºãðºã òàâüæ òîãëîäîã þì.
-Áèä ãýæ õýíèéã õýëýýä áàéíà. Áàéíãà òîãëîäîã ãèø¿¿äýý þó?
-Òèéì ýý, Ä.Ë¿íäýýæàíöàí, Ã.Çàíäàíøàòàð, Ö.Íÿìäîðæ, Á.×îéæèëñ¿ðýí ãýýä áàéíãà òîãëîäîã õýäýí õ¿í áèé.
-Òîãëîîì ë þì ÷èíü ìýäýýæ íýã íü õîæäîã áàéõ. Åð íü òà íàðûí äóíäààñ õýí íü áóñäûãàà èë¿¿ðýõäýã âý?
-ªãºº, àâààòàé ë òîãëîäîã. Íýã íü áàéíãà õîæèæ, áîîöîîãîî àâààä áàéâàë ÿìàð ÷ ñîíèðõîëã¿é. Òèéìýýñ æèãäõýí äýý.
-Òýãýõäýý õîð, øàðòàé òîãëîäîã õ¿í áàéãàà áèç äýý?
-Õýí íü ÷ áàéñàí õîæèãäîõîîðîî ÿâóóëàõã¿é, ñóóëãààä ë áàéäàã þì. Äàõèàä íýã í¿¿÷èõüå ãýýä ë. Òýãýõäýý õàìãèéí çàëüòàé í¿¿äëèéã Ã.Çàíäàíøàòàð ãèø¿¿í õèéäýã. Ñ¿¿ëèéí ¿åä Á.×îéæèëñ¿ðýí èõ ñàéí í¿¿æ áàéãàà. Ãýðòýý èõ áýëòãýë õèéäýã þì øèã áàéíà ëýý. Áè òýãæ õàðäààä áàéãàà þì.
-Òà ×îéæèëñ¿ðýí ãèø¿¿íä õîæèãäîîä áàéãàà þì óó?
-ªìíº íü ºãºº, àâààòàé òîãëîäîã áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí ¿åä áè áàéíãà õîæèãäîîä áàéãàà. Òýãýõýýð òýãæ õàðäàõã¿é ÿàõ þì áý. Õàðèí øàðòàé òîãëîäîã õ¿í ãýâýë ¯íäñýí õóóëèéí Öýöèéí äàðãà Æ.Áÿìáàäîðæ, îðëîã÷ äàðãà Í.Æàíöàí íàð áàéíà. Òýä èõ øàðòàé. Äýýð íü Ëîîõóç ãóàé áàéíà. Òýð õ¿íèé íàñ, ñ¿¿äýð 85 õ¿ðñýí ÷ ãàíäàí áóóðàõã¿é. Ñàÿõàí Ëîîõóóç ãóàéòàé 6-7 öàã òîãëîõäîî 20-èîä ìÿíãàí òºãðºã õàíäèâëàñàí.
-Óã íü òàíüòàé óëñ òºðèéí ñýäâýýð ÿðèëöàõã¿é ãýæ áàéñàí ÷ íýã ç¿éë àñóóìààð ñàíàãäààä áàéõ þì?
-Àñóó ë äàà.
-Ýíý æèë Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü áîëíî. Òàíä íýð äýâøèõ áîäîë áèé þó?
-Ýíý æèë 45 íàñ õ¿ð÷ áàéãàà, áè. Íàìàéã íýð äýâø¿¿ëýõ ýñýõ àñóóäëûã íàì äîòðîõ ôðàêöóóä ë ìýäíý. Õýðýâ íàìàéã Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä íýð äýâø¿¿ëâýë áè òàòãàëçàõã¿é ýý. Ìàíàé íóòãèéíõàí áîëîí ìîíãîë÷óóä ÷ óóõàéëàí äýìæèõ áàéõ.
-Õýðâýý òà Åðºíõèéëºã÷ áîëâîë õýí øèã òºðèéí òýðã¿¿í áîë?
-Á.Îáàìà øèã ãàéõàëòàé åðºíõèéëºã÷ áîëíî.
-ßàãààä?
-Òýð ìóíäàã óëñòºð÷. Òèéìýýñ áè Îáàìàã ø¿òäýã.
-Òàíàé àõ ä¿¿ äîòðîîñ òàíèàñ ººð óëñòºð÷ áèé þó?
-Áàéõã¿é.
-Òàíû ãèø¿¿íèé á¿ðýí ýðõèéã ò¿äãýëç¿¿ëýõ àñóóäàë óäàà äàðàà ÿðèãäàæ áàéãààã ààâ áîëîí ãýðèéíõýí ÷èíü ÿàæ õ¿ëýýí àâäàã áîë. Åð íü ààâ òàíü òàíûã õýð ñàéí óëñòºð÷ ãýæ áîääîã âý?
-Ààâ ìààíü íàñ ºíäºð, 85 õ¿ð÷ áàéíà. Ìàíàé ààâ íàäàä èõ ñàéí, õ¿¿ãýý ñàéí óëñòºð÷ ãýæ áîääîã. Òýãýõäýý áè áîäëîãîîð ààâäàà çóðàãò ¿ç¿¿ëäýãã¿é. Õàðèí àõ ä¿¿ íàðò ìèíü õýö¿¿ ë áàéäàã þì øèã áàéíà ëýý. Õýëìýãä÷èõâèé ãýýä ë ñàíàà çîâíî.
-Õºâñãºëèéíõºíã èõ ø¿òëýãòýé ãýäýã. Òà ø¿òëýãòýé þó. ßìàð øàøèí ø¿òäýã âý?
-Áººãèéí ø¿òëýãòýé. Íóòàã, óñ, äàëàé ýýæèéãýý ø¿òýæ ÿâäàã. Ìàíàé óäàìä Ẻ, çàéðàí, ìààðàìáà õ¿ì¿¿ñ áèé. Ìèíèé ºâºã ýöýã ãàâüæ õ¿í áàéãààä 1939 îíû õýëìýãä¿¿ëýëòèéí ¿åä áóóäóóëæ áàéñàí ãýäýã.
-Òà ãýðèéí àæèëä õýð òóñàëäàã âý. Õàìãèéí ñ¿¿ëä õýçýý õ¿íñíèé äýëã¿¿ð îðñîí áîë?
-Öàã, çàâ ãàðãàâàë ãýðèéí àæèëä òóñëàõûã áîääîã. Õàðèí õ¿íñíèé äýëã¿¿ðýýð äîëîî õîíîãò 2-3 óäàà îðíî îî. Àæèë òàðààä ÿâæ áàéõàä ÷èíü çàìäàà òèéì þì àâààä èðýýðýé ãýýä çàõèäàã.
-Åð íü òà ººðòºº õýð çàâ ãàðãàäàã âý?
-Ãàðãàäàã. Äîëîî õîíîãò õî¸ð óäàà ñàãñ òîãëîäîã. Íýã óäàà óóëàíä ãýð á¿ëýýðýý ÿâäàã. Áàñ íîì óíøèíà.
-Õàìãèéí ñ¿¿ëä ÿìàð íîì óíøèâ. Òàíû øèðýýíèé íîì ãýâýë…?
-Îäîî Á.Îáàìàãèéí òóõàé íîìíóóäûã óíøèæ áàéãàà. Ñàÿõàí àìåðèê ÿâàõäàà àâ÷èðñàí þì.
-Ò¿¿í øèã óëñòºð÷ áîëîõ ãýýä ¿¿?
-¯ã¿é ÿàõàâ äýý, ñîíèðõîîä ë.
-Ò¿¿íèé òóõàé îð÷óóëãûí õî¸ð, ãóðâàí íîì ãàðñàí áàéíà ëýý?
-Áè îð÷óóëãûí íîì óíøäàãã¿é. Àíãëè õýë äýýð íü óíøäàã.

Òºðèéí ò¿øýý ÿðüæ áàéíà
Ä.Ýíõáàò: Ø¿¿õèéí øèéäâýð ãàðààã¿é áàéõàä Ñ.Ýðäýíèéã áóðóóòàí áîëãîñîí íü õàìãèéí òîì àëäàà
- Ñ.Ýðäýíèéí íèéãìèéí äààòãàëûí õýðýã áîëîí ñîíãóóëèéí òîéðãèéí õîðîîíû ãèø¿¿äèéí õýðãèéã õàìòàä íü õýëýëö ëýý. Ãýòýë øàë ººð õî¸ð õýðýã ø¿¿ äýý-

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Ýíõáàòòàé öàã ¿åèéí àñóóäëààð ÿðèëöëàà.
-×óóëãàí çàâñàðëàæ, îðîí íóòãààñ ñîíãîãäñîí ãèø¿¿ä òîéðîã ðóóãàà ÿâñàí áîëîëòîé. Õàðèí òàíû õóâüä ÿâäàë ñóóäàë áàãàòàé áàéãàà áàéõ. ªíãºðñºí õóãàöààíä ÿìàð àæèë àìæóóëàâ äàà?
-¯íäñýíäýý íýã ë àæèë àìæóóëëàà. Ö.̺íõ-Îðãèë, Õ.Òýì¿¿æèí áèä ãóðàâ äîëîîí ñàðûí äàðàà òàíãàðàãàà ºðãºñºí. Çàâñàðëàõ õóãàöààíä ñîíãîã÷èäòîéãîî óóëçààä ÿâæ áàéíà. Áàÿíãîë ä¿¿ðãýý äºðâºí á¿ñýä õóâààãààä, îðîé áîëãîí ë óóëçàëò õèéæ ÿâíà.
-Óóëçàëò õèéãýýä ÿâæ áàéõàä èðãýäýýñ ÿìàð ñàíàë, õ¿ñýëò èðæ áàéíà. Òýä òà íàðààñ þó øààðäàæ áàéõ þì áý?
-Õî¸ð ë ç¿éëèéã øààðäàæ áàéíà. Èðãýä èõ ÿäóó, öóòðóó àìüäàð÷ áàéãàà ó÷ðààñ íèéãìèéí õàëàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ àñóóäëûã òàâèõ þì. Ãýòýë Ìîíãîë Óëñ íèéãìèéí õàëàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ íü áèòãèé õýë ººðºº ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëä îð÷èõîîä áàéíà ø¿¿ äýý.
Èðãýäèéí õàìãèéí èõ ñàíàà çîâüæ áàéãàà íºãºº àñóóäàë íü õîòûí óòàà, õîã, çàìáàðààã¿é òýëýëò. Äýýð íü àðõèäàëò, õ¿íä ñóðòàëä èäýãäëýý, áèä ÿàõ ¸ñòîé âý. Ç¿ãýýð ë çóðàãò õàðààä ø¿¿ìæëýýä áàéõ óó. ¯¿íèéã ººð÷ëºõ àðãà áàéíà óó. ªìíºõ ïàðëàìåíò þó ÷ ººð÷èëæ ÷àäààã¿é. Òà á¿õýí ÷àäàõ óó ãýäýã àñóóäëûã èõ òàâüæ áàéíà.
-Òà ýíý àñóóëòàä ÿìàð õàðèó ºã÷ áàéíà?
-ßäóóðàë äýýð ìàø òîäîðõîé õàðèóëò ºã÷ áàéãàà, áè. ßäóóðàë áîë õî¸ð øàëòãààíòàé. ªíººäðèéí ýäèéí çàñãèéí õÿìðàë áîë áîäèò ç¿éë. Ãýõäýý áè íýã ç¿éëèéã õàòóó õýëüå. Ìàë÷èí õ¿í çóä áîëëîî, ìàë ¿õ÷èõëýý ãýæ ãîìäîëæ áîëíî. Óã íü áîë òýä çóä áîëîõûã ìýäýæ áàéñàí. Òèéìýýñ çóäàíä ìàëàà àëäëàà ãýæ ãàñëààä áàéãàà ìàë÷èíä ººðèéí ÷èíü áóðóó ë ãýæ õýëíý.Ò¿¿íòýé àäèë çýñèéí ¿íý óíà÷èõëàà ãýæ óëñòºð÷èä ÿðèàä áàéíà. Çýñèéí ¿íý õýçýý íýãýí öàãò óíàíà ãýäãèéã á¿ãä ë ìýäýæ áàéñàí ø¿¿ äýý. Øóóäõàí õýëýõýä, ºíãºðñºí æèë çàñàã áàðèñàí, îäîî áàðüæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ çýñèéí ¿íý óí÷èõëàà ãýæ õýëýõýýñýý è÷èõ õýðýãòýé. Çýñèéí ¿íèéã áàéíãà ºíäºð áàéõ þì øèã áîäîîä ë öàëèí, òýòãýìæèéã íýìæ ë áàéäàã. Ýíý àñóóäàë äýýð ñºðºã õ¿÷èí áèä õàòóó áàéðü ñóóðüòàé áàéãàà.
-Õî¸ð íàì õàìòàð÷ Çàñãèéí ãàçðàà áàéãóóëñàí áîëîõîîð ñºðºã õ¿÷íèé äóó õîîëîéã ñîíñîõ áîëîâ óó?
-Òýðèéã õýëæ ìýäýõã¿é. Òýãýõäýý áè íýã ç¿éëä èòãýæ áàéãàà. Àðä÷èëàë ãýäýã áîë äàðàíãóéëàë áèø. Àðä÷èëàë áîë öººíõºº õ¿íäýòãýæ, ñîíñîõ. ͺ㺺òýéã¿¿ð, Ìîíãîë Óëñûí ïàðëàìåíò õî¸ð íàìûí òºëººëºë áèø. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèéã ñîíñîõ ¸ñòîé ó÷ðààñ Ç.Àëòàé, Ñ.Îþóí áèä ãóðâûí ¿ãèéã ñîíñîõ áàéõ ãýæ èòãýäýã.
Òýãýõäýý ñºðºã õ¿÷èí á¿ãäèéã íü ýñýðã¿¿öýýä áàéäàã þì áèø. Áèä ººðèéí ñóóäëûí òºëºº ÿâààã¿é. Ѻðºã õ¿÷íèé äàâóó òàë íü àøèã, ñîíèðõëûí çºð÷èëã¿é, øóäàðãà áàéäàã. ªºðºº õýëáýë, ººðñäèé㺺 õàìãààëààä áàéäàãã¿é.
Õàðèí Çàñãèéí ãàçàð áîë ¿ðãýëæ àøèã, ñîíèðõëûí òºëºº àæèëëàäàã. Òýãýýä çºâ ÷ áàé, áóðóó ÷ áàé òýðèéãýý õàìãààëäàã þì.
- Åð íü òàíû áîäëîîð ýíý ïàðëàìåíò õýð àæèëëàõ áîë?
- Áè ìýäýõã¿é áàéíà. ªíãºðñºí ïàðëàìåíò ìóó àæèëëàñàí. ªíººäºð áîë öàã ººð áîëñîí. Áèäíèé ¿¿ðýã áîë ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëíý. Òýãýýä àðä ò¿ìýí ä¿ãíýëò õèéã.
-Òà òàíãàðàãàà ºð㺺ã¿é, ïàðëàìåíòûã õºíäëºí㺺ñ õàðæ áàéõäàà ÿìàð íýãýí ä¿ãíýëò õèéãýýã¿é ãýæ ¿¿?
-Õàìòàðñàí Çàñãèéí ãàçðàà áàéãóóëæ áàéõûã õàðñàí. Õ¿ì¿¿ñ ÷ ìàø èõ ç¿éë õ¿ëýýæ áàéñàí. Îäîî ýðãýýä õàðàõàä þó ÷ õèéñýíã¿é. Ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí áîäëîãîä þó ÷ ººð÷ëºãäñºíã¿é. ßàõàâ õýäýí ñàéä ë òîìèëñîí áàéõ. Õàìãèéí íààä çàõ íü äîëäóãààð ñàðûí 1-íèé ¿éë ÿâäàë, ñîíãóóëèéí áóäèëààíû àñóóäëààð õàìòàðñàí êîìèññ áàéãóóëæ, ïàðëàìåíòûí ò¿âøèíä óëñûí ä¿ãíýëò õèéíý ãýæ áàéñàí ÷ ºíººäðèéã õ¿ðòýë àëãà. Òýãýõýýð áè íýã ç¿éë äýýð ë ýðãýëçýæ áàéíà. Ǻâõºí àëáàí òóøààë õóâààõûí òóëä íýãäñýí áîë óòãàã¿é. ¯¿íýýñ ãàäíà õî¸ð òîëãîéí àñóóäàë äýýð íýãäýíý ãýæ áàéíà. Òýðýíä íýã àþóë áàéãàà þì. Þó ãýâýë, õºðºí㺠îðóóëàã÷èäòàé õèéõ ãýðýý, õýëýëýýðèéã íóóöààð õèéæ áîëîõã¿é. Àíõ Ñ.Áàÿð, Ö.Ýëáýãäîðæ õî¸ð ãàð áàðèàä 50 õóâü äýýð òîõèðëîî ãýæ áàéñàí ÷ óäàëã¿é 51 õóâü ãýæ ìàðãàëäñàí. Ãýòýë òýð íü ºíººäºð Ç4 õóâü áîëîîä ÿâæ áàéíà. Çàðèì íü Ç4 õóâü ÷ õýðýãã¿é ãýæ áàéõ øèã.
-Ñàÿõàí Åðºíõèé ñàéä ÎÕÓ-ä àéë÷ëàë õèéãýýä èðñýí. Ýíý ¿åýð õî¸ð òîëãîéí ãýðýýã ÎÕÓ-ä íóóöààð õèéõ ãýæ áàéíà ãýñýí õàðäëàãà ÷ äàãàëäàæ áàéñàí?
-Áèçíåñèéí ãýðýý, õýëýëöýýðèéí ÿâöûã îëîí ò¿ìýíä äýëãýýä áàéõ øààðäëàãà áàéõã¿é. ßíç á¿ðèéí ìýäýýëýëòýé, ìýäýýëýëã¿é õ¿ì¿¿ñ ¿éì¿¿ëäýã. Õàðèí çàð÷èì íü ë òîäîðõîé áàéõ ¸ñòîé. Àðä÷èëëûí äàâóó òàë íü ãýâýë õ¿ì¿¿ñ ýðãýëçýõ, õàðäàõ, ñýæèãëýõ ýðõòýé. Òèéìýýñ òºð çàñàã öàã òóõàéí ¿åä íü õàðèóëò ºãºõ ¿¿ðýãòýé.
-Áàÿíãîë ä¿¿ðãýýñ ÓÈÕ-ä äºðâºí ãèø¿¿í ñîíãîãäñîí. Îäîîãèéí áàéäëààð ãóðàâ íü òàíãàðàãàà ºðãºëºº. ĺðºâ äýõ ãèø¿¿í õýçýý îðæ èðýõ âý?
-Ìýäýýæ äºðºâ äýõ ãèø¿¿í õóðäàí îðæ èðýýñýé. Ñ.Ýðäýíèéí õóâüä Íèéãìèéí äààòãàëûí õýðãýýð ø¿¿ãä÷èõëýý. Òýãýõäýý äºðºâ äýõ ãèø¿¿íèéã òàâ äàõü õ¿í íºõíº ãýæ áàéõã¿é. Ñ.Ýðäýíèéí òàëààð òîéðãèéí õîðîîíû òîãòîîë ãàðñàí.
-Õýðâýý Ñ.Ýðäýíý äàâæ çààëäààä õýðýã íü õýðýãñýõã¿é áîë ò¿¿íèé òàíãàðàãèéã ºðã¿¿ëýõ áîëîâ óó?
-Õýðãèéí ìàòåðèàëòàé òàíèëöñàí áèø òýðèéã ìýäýõã¿é. Áàÿíãîë ä¿¿ðãèéí òîéðãèéí õîðîîíû ìàòåðèàë, ïðîêóðîðûí ñ¿¿ë÷èéí ä¿ãíýëòèéã õàðæ áàéõàä Ñ.Ýðäýíèéí òîî çàññàí ãýäýã íü áàòëàãäààã¿é ãýæ áè áîääîã.
-Òýãâýë ÑÅÕ òà äºðâèéí íýðèéã ºðãºí áàðèõã¿é óäààä áàéñàí øàëòãààí íü þó þì áîë?
-Ýíý àñóóäëûã õýâëýëýýð îëîí óäàà ÿðèñàí. Óã íü ñîíãóóóëüòàé õîëáîîòîé ìàðãààíûã 14 õîíîãèéí äîòîð øèéäýõ ¸ñòîé. Ýíý õóãàöààíä øèéäýæ ÷àäààã¿é áîë òàíãàðàãèéã íü ºðã¿¿ë÷èõýýä òóõàéí ãèø¿¿íèéã ýðã¿¿ëýí òàòàõ áîë ººð õýðýã. Ãýòýë ýð¿¿ãèéí õýðãèéã ñîíãóóëèéí õýðýãòýé õîëáîæ áàéãààã ë áè îéëãîõã¿é áàéãàà þì. Òîéðãèéí õîðîîíû òîãòîîë ãàðñàí áàéõàä íýð äýâøèã÷èéã ýðã¿¿ëýí òàòàõ ¸ñã¿é. Òýãýõäýý ìèíèé îéëãîæ áàéãààãààð ø¿¿õèéí øèéäâýð ãàðààã¿é áàéõàä Ñ.Ýðäýíèéã áóðóóòàíä òîîöñîí íü õàìãèéí òîì àëäàà. Ãýòýë ò¿¿íèéã ñàÿõàí ë ÿëëàñàí áèç äýý.
-Ñ.Ýðäýíèéã ÿëëàñàí íü Í.Áàÿðòñàéõàíûã ÓÈÕ-ä îðóóëæ èðýõ ãýñýí ýðõ áàðèã÷äûí àðãà ãýõ õ¿í öººíã¿é áàéãàà?
-Í.Áàÿðòñàéõàí, Ñ.Ýðäýíý õî¸ðûí ìàðãààí õýâýýðýý ë áàéãàà. Í.Áàÿðòñàéõàí çàðãà õèéñýí íü íýã òàëààðàà áóðóó áèø áàéõ. ßàãààä ãýâýë, ÿìàð ÷ õ¿í çàðãà õèéæ áîëíî. Õàðèí ø¿¿õ ýíý àñóóäëûã øóäàðãà øèéäýõ ¸ñòîé.
-Òàíû áîäëîîð ø¿¿õ õýð øóäàðãà øèéäâýð ãàðãàñàí áý. Ø¿¿õèéí øèéäâýðò óëñ òºðèéí íàì íºëººëñºí ¿¿?
-Ìèíèé áîäëîîð ø¿¿õ õî¸ð òîì àëäàà ãàðãàñàí. Ñîíãóóëèéí õýðýã, ýð¿¿ãèéí õýðýã õî¸ðûã äàâõàðäóóëààä äîëîîí ñàð áàðüñàí. Òóõàéëáàë, ãàëò òýðãýíä õî¸ð õ¿í çîäîëäñîí áîë òýð ãàëò òýðãèéã äîëîîí ñàð çîãñîîæ áîëîõã¿é. Òýð õî¸ðûí àñóóäëûí òóñàä íü àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé. Ñîíãóóëèéí ìàðãààíûã ÑÅÕ õîðîî 14 õîíîãèéí äîòîð øèéäýýã¿é ë áîë òîéðãèéí õîðîîíû òîãòîîë õ¿÷èíòýé. Ñ.Ýðäýíèéí òàíãàðàãèéã ºðã¿¿ëýýä äàðàà íü íèéãìèéí äààòãàëûí àñóóäëûã òóñàä íü àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé áàéñàí þì. Õî¸ðäóãààðò, ÿã ýíý àëäààãàà ñàÿ äàõèí äàâòñàí. Ñ.Ýðäýíèéí íèéãìèéí äààòãàëûí õýðýã áîëîí ñîíãóóëèéí òîéðãèéí õîðîîíû ãèø¿¿äèéí õýðãèéã õàìòàä íü õýëýëöëýý. Ãýòýë øàë ººð õî¸ð õýðýã ø¿¿ äýý. Óã íü ìèíèé áîäëîîð òîéðãèéí õîðîîíû ãèø¿¿ä, Ñ.Ýðäýíèéí õýðýã õî¸ðûã òóñ òóñàä íü øèéäýõ ¸ñòîé áàéñàí þì. Òýð òàâàí õ¿í íèéãìèéí äààòãàëûí ºì÷èéã èäýýã¿é áèç äýý.
-Òîéðãèéí õîðîîíîîñ ò¿ð ¿íýìëýõýý àâñàí õ¿íèéã ÿëëàõ õóóëèéí çààëò áàéäàã óó. ×.Ñàéõàíáèëýã ãèø¿¿í “Ñ.Ýðäýíý áîë á¿ðýí ýðõ íü áàòàëãààæñàí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í” ãýæ õýëæ áàéñàí?
-ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í õî¸ð ¿éë ÿâöààð ñîíãîãääîã þì áèëýý. Ýõíèéõ íü ñîíãîãäñîí ãýæ òîéðãèéí õîðîîíîîñ ¿íýìëýõýý àâäàã. Äàðàà íü, îäîî õóóëü òîãòîîõ ýðõòýé ãýæ ÓÈÕ-ä òàíãàðàã ºðãºäºã. Òèéì ó÷ðààñ áèä ñîíãîãäñîí ãýäýã íü áàòàëãààæñàí. Õàðèí õóóëü òîãòîîõ ýðõ íü áàòàëãààæààã¿é áàéñàí. Ñ.Ýðäýíèéí õóâüä íèéãìèéí äààòãàëûí õýðýã íü áàòëàãäààã¿é áàéõàä äîëäóãààð ñàðä ñîíãóóëèéíõ íü àæëûã çîãñîîæ áîëîõã¿é áàéñàí þì. Õýðâýý òèéì áîë Ìîíãîë Óëñûí 26 òîéðîã äýýð 26 ìàðãààí ãàð÷ õ¿í á¿õýí çàðãà õèéâýë õýíèéã ÷ õîðüæ áîëîõ íü áàéíà ø¿¿ äýý. Òýãâýë ïàðëàìåíòã¿é äîëîîí ñàð áîëîõ óó?
-Òîéðãèéí õîðîîíû ãèø¿¿äòýé óóëçàëò õèéãýýä ÿâæ áàéõàä ýíý àñóóäëûã ÿðüæ áàéõ þì óó?
-Òýãýëã¿é ÿàõàâ. Òýãýõäýý áèä òýðíèé çºâ, ýíýíèé çºâ ãýæ ÿðèàã¿é. Åð íü ø¿¿õ çºâ ãîëèäðîëîîð íü ÿâáàë íèéãýì ýð¿¿ëæèíý.
-Òýãýõýýð òà ø¿¿õ øóäàðãà, õàðààò áóñ àæèëëàæ ÷àäàõã¿é áàéíà ãýæ õýëýõ ãýýä áàéíà óó?
-Òèéì, ºíººäºð õóóëèéí áàéãóóëëàãà óëñ òºðèéí íºëººíä îð÷èõîîä áàéíà. Õàìãèéí íààä çàõûí æèøýý õýëüå ë äýý. Ñàÿõàí äýýä ø¿¿õ ìýäýãëýë ãàðãàëàà. Áè õóâüäàà àíõ óäàà õóóëèéí áàéãóóëëàãà óëñ òºðèéí ìýäýãëýë ãàðãàõûã õàðæ áàéãàà íü òýð. Óã íü òýãýõ ¸ñã¿é ë áàéìààð. Ø¿¿õ øèéäâýð ãàðààã¿é áàéõàä óëñòºð÷èä ã¿òãýæ áàéãàà ãýäýã ¿ãèéã Äýýä ø¿¿õ õýëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë, Äýýä ø¿¿õ ººðºº ÿìàð ÷ ø¿¿õã¿éãýýð õ¿ì¿¿ñèéã ÿëëàæ áàéíà ø¿¿ äýý. Ýíý ÷èíü àðä÷èëàë áèø. Äýýä ø¿¿õ äóóã¿é áàéæ áàéãààä á¿õ õýðýãò õºíäëºí㺺ñ îðîëöîõ ¸ñòîé þì.

1.5 ñàÿ òºãðºãºº àâúÿ, Åðºíõèé ñàéä àà
-“Áîðîî ãîóëä”-ààñ õýäýí çóóãààð òîîëîãäîõ òýðáóì òºãðºãèéí òàòâàðàà àâñàí áîë ñîíãóóëèàð àìëààä áàéñàí 1.5 ñàÿ òºãðºãèéíõºº òàë õóâèéã ÷ áîëîâ ºã÷ áîëíî ø¿¿ äýý. Õàðàìñàëòàé íü òóñãààð òîãòíîñîí óëñ áàéæ ãàäààäûí çàõûí íàéìàà÷äàä äýýðýëõ¿¿ëýýä ë…-
“Àðâàí ñàÿûã õóëãàéëáàë øîðîíä, àðâàí òýðáóìûã õóëãàéëáàë ïàðëàìåíòàä çàëàðíà” ãýäýã ¿ã îðã¿é áèø áîëîëòîé. Ïàðëàìåíòàä áèçíåñèéí á¿ëýãëýëèéíõýí îðæ èðëýý. Òýä òºðèéí ýðõ áàðüæ, ººðñäèéíõºº àøèã ñîíèðõîëä íèéö¿¿ëæ áîäëîãî òîäîðõîéëæ áàéíà ãýæ áóõèìäàõ õ¿í öººíã¿é. Òèéì ýý, òýãýõäýý òýäíèéã áèä ë ñîíãîñîí ø¿¿ äýý. Òýãýýä õîäîîäîîðîî ñàíàë ºãäºã ãýæ ø¿¿ìæë¿¿ëýýä áàéãàà. ßàãààä áîëîõã¿é ãýæ. Õ¿íèé àìüäðàëä ìºí㺠õýðýãòýé íü ¿íýí þì ÷èíü. Õýðýâ áèä ºíººäºð ÿìàð ÷ àñóóäàëã¿é, ìºíãºíèé ãà÷èãäàëã¿é àìüäàð÷ áàéñàí áîë èéì ñîíãîëò õèéõã¿é ÷ áàéõ þì áèë¿¿, õýí ìýäëýý. Òýãýõäýý äýëõèéí õàìãèéí áàÿí îðîí ãýãääýã ÀÍÓ-ûí èðãýä ÷ áàñ õîäîîäîîðîî ñàíàë ºãñºí ø¿¿ äýý. Åðºíõèéëºã÷ Á.Îáàìà íýð äýâøèæ áàéõäàà ìºðèéí õºòºëáºðòºº “ªðõ á¿ðò 1000 àì.äîëëàð ºãíº” ãýæ îðóóëñàí íü ò¿¿íèé ÿëàëòàä èõýýõýí íºëººëñºí ãýäýã. Òýðáýýð õóóëü áóñààð ãàçðûí òîñ èõ õýìæýýãýýð îëáîðëîñîí êîìïàíèóäûí òàòâàðûã íýìýãä¿¿ëæ, òýð ìºíãèéã íü äóíäàæ àìüäðàëààñ äîîãóóð îðëîãîòîé ºðõ¿¿äýä ºãíº ãýæ õýëñýí íü àìåðèê÷óóäàä òààëàãäñàí ãýõ.
Åð íü àðä ò¿ìíèé îëîíõè íü ÿäóó àìüäàð÷ áàéãàà íü ¿å ¿åèéí ýðõ áàðèã÷ íàðòàé õîëáîîòîé. Òýä òºðèéí ýðõèéã óðò, óäààí õóãàöààãààð áàðèõûí òóëä çîðèóä àðä ò¿ìíýý ºëñãºëºí áàéëãàäàã ãýäýã. ßàãààä ãýâýë, ñîíãóóëèéí ¿åýð àòãà ãóðèë, òàâàí òºãðºã ºã÷ õóóðàõàä àìàðõàí ãýæ òýð. ªºðººð õýëáýë, õýí èõ õîîë ºãíº òýð õ¿íä ñàíàë ºãäºã ãýäãèéã ºíãºðñºí îíû ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèéí ¿ð ä¿íãýýñ õàðæ áîëíî. Ñîíãóóëü áîëîõîîñ ºìíº Àðä÷èëñàí íàìûí ðåéòèíã ºíäºð áàéñàí. Ýõ îðíû õèøãýýñ èðãýí á¿ðò “Ýðäýíèéí õóâü” áîëãîí ñàÿ òºãðºãèéí õóâüöàà ºãíº ãýæ áàéñàí ÷ “Õó” íàì ãýíýò èðãýí á¿ðò 1.5 ñàÿ òºãðºã áýëíýýð ºãíº ãýæ “òîì” äóóãàð÷, èðãýäèéí ñîíãîëòûã ýðã¿¿ëñýí íü íóóö áèø. Íýãýíò Ñ.Áàÿð äàðãà çîðèëãîäîî õ¿ðñýí ó÷ðààñ îäîî àìëàëòàà áèåë¿¿ëæ, 1.5 ñàÿ òºãðºãèéã èðãýí á¿ðò ºãºõ ë ¿ëäëýý. ßëàíãóÿà, ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëòàé áàéãàà ýíý ¿åä àðä ò¿ìýíä áýëýí ìºí㺠õýðýãòýé áàéíà.
Àíõ èðãýí á¿ðò “Ýõ îðíû õèøèã-1.5 ñàÿ” òºãðºã ºãíº ãýæ àìëàæ áàéõäàà õýëæ áàéñàí ¿ãýý îäîî ñàíàà÷ ýý. Õýðýâ áèä ÿëàëò áàéãóóëáàë àìëàëòàà ìàðãààøààñ íü ë áèåë¿¿ëíý ãýýä áàéñàí ÷èíü õààíà áàéíà. Òýð áèòãèé õýë, ìàðãààø ñîíãóóëü áîëíî ãýæ áàéõàä èðãýíèéõýý ¿íýìëýõòýé èðæ, ÕÀÀÍ áàíêèíààñ 1.5 ñàÿûíõàà óðüä÷èëãààã àâààðàé ãýýä ë ÿäàðñàí àðä ò¿ìíèéõýý ñýòãýë ç¿éãýýð òîãëîæ áàéñàí. Òýãýýä ¿¿íèéãýý ýñðýã òàëûí õàð PR ãýæ òàéëáàðëàæ áàéñàí óäààòàé. Õàðèí îäîî “Õó” íàìûíõàí çàñãèéí ýðõèéã áàðèàä áàãàã¿é õóãàöàà ºíãºðñºí áîëîõîîð àìëàëòàà áèåë¿¿ëýõ ë öàã íü áîëñîí áàéìààð… Õàðàìñàëòàé íü îäîî áîëîõîîð í¿¿ðýý áóðóóëààä áàéõ þì. ªãºõ ìºí㺠áàéõã¿é, õî¸ð òîëãîéã àøèãëàëòàä îðâîë ýíý ìºíãèéã ºãíº ÷ ãýõ øèã. Õýðýâ Îþóòîëãîéã ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýä îðóóëæ, àøãààñ íü èðãýí á¿ðò 1.5 ñàÿ òºãðºã ºãíº ãýâýë ¿ëãýð. Äàðàà, äàðààãèéí ñîíãóóëüòàé çàëãàæ, çàìõàðíà ãýñýí ¿ã. Òèéìýýñ “Àéâåíõîó ìàéíç ìîíãîëèà èíê” êîìïàíèàñ óðüä÷èëãàà áîëãîí àâíà ãýýä áàéãàà 125 ñàÿ àì.äîëëàðûã äàðóéõàí àâ÷, 1.5 ñàÿ òºãðºãèéíõºº óðüä÷èëãààã ºãºõèéã àðä ò¿ìýí ÷èíü õ¿ëýýæ áàéãàà ø¿¿, Åðºíõèé ñàéä àà. Óäàõã¿é Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü áîëíî. Àðä ò¿ìýí ìýäýýæ ºìíºõ àìëàëòàà áèåë¿¿ëýý÷ ãýæ øààðäàíà. Òýãýõýýð òà þó ãýæ õýëýõ þì áý.
Ãàäààäûíõàí ìîíãîë÷óóäûã “Àëòàí äýýð ñóóñàí ãóéëãà÷èí” ãýäýã. Õàðèí áèä ººðñäèé㺺 õàìãèéí áàÿí ãýæ öýýæýý äýëääýã õýðíýý ºíººäºð ÿìàðøóóõàí àìüäàð÷ áàéãàà áèëýý. ªºðñ人 àëòàà àâ÷ ÷àäàõã¿é áàéæ ãàäààäûíõàíä áîë ç¿ãýýð ë ºãººä ÿâóóë÷èõäàã. Íýã ÷ òºãðºãèéí òàòâàð àâàõã¿é. ¯¿íèé òîä æèøýý íü “Áîðîî ãîóëä” ãýäãèéã õýí õ¿íã¿é ìýäíý. Ìîíãîëûí õºðñèéã ñýíäèéëæ, àëòûã íü àâààä ÿâàõäàà íýã ÷ òºãðºãèéí òàòâàð òºëººã¿é. Õýðýâ “Áîðîî ãîóëä”-ààñ õýäýí çóóãààð òîîëîãäîõ òýðáóì òºãðºãèéí òàòâàðàà àâñàí áîë ñîíãóóëèàð àìëààä áàéñàí 1.5 ñàÿ òºãðºãèéíõºº òàë õóâèéã ÷ áîëîâ ºã÷ áîëíî ø¿¿ äýý. Õàðàìñàëòàé íü òóñãààð òîãòíîñîí óëñ áàéæ ãàäààäûí çàõûí íàéìàà÷äàä äýýðýëõ¿¿ëýýä ë…

Óëñòºð÷ ÿðüæ áàéíà

Ç.Àëòàé: “Òîëãîéã¿é” õºíäèé öýýæòýé äàëàí õýäýí õ¿íä íàéäààä õýðýãã¿é


ÓÈÕ-ûí õàâðûí ÷óóëãàíààð õýëýëöýõ àñóóäëûí æàãñààëòàä Ìýäýýëýë àâàõ ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëèéí òºñºë îðæýý. Óã õóóëèéí òºñºëä ñýòã¿¿ë÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãàä õàëòàé õî¸ð çààëò áèé. Ýíý òàëààð áîëîí öàã ¿åèéí àñóóäëààð ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ç.Àëòàéòàé ÿðèëöëàà.
-Ìýäýýëýë àâàõ ýðõ, ýðõ ÷ºëººíèé òóõàé õóóëèéí òºñëèéã õàâðûí ÷óóëãàíààð õýëýëöýõýýð áîëæýý. Ýíý õóóëèéã áàòëàõ áîëîâ óó, òà þó ãýæ áîäîæ áàéíà?
-Òèéì ýý, òýãýõäýý äýìæèãäýõã¿é áàéõ. Ãèø¿¿äòýé óóëçàõäàà ýíý õóóëèéã ë áàòëààä ºã÷èõ, íààä çààëòààñ ÷èíü áîëæ îëîí ñýòã¿¿ë÷ “ààâûí õààëãà” òàòàõ ãýýä áàéíà. Áè÷ñýí æèðèéí ñýòã¿¿ë÷, íèéòýëñýí õýâëýëèéí áàéãóóëëàãûí äàðãà íü ýð¿¿ãèéí õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ áèø áè÷¿¿ëñýí, çàõèàëñàí õ¿ì¿¿ñ íü õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã áîëãî¸ ãýõýä îäîîãîîð á¿ãä ë õ¿ëýýí àâàõ ñîíèðõîëã¿é áàéíà.
-ßàãààä òýð çààëòûã àâàõ ñîíèðõîëã¿é áàéãàà þì áîë…?
-Õ¿íèéã õýí ã¿æèðäýæ, äîðîìæèëäîã áèëýý. Õýí ìºí㺠ºã÷ çàõèàëäàã áèëýý, óëñòºð÷èä ººðñ人 ø¿¿ äýý. Æèðèéí èðãýí õýçýý ÷ ìºí㺠òºëæ õýí íýãíèéã õýâëýëýýð ã¿òãýäýãã¿é. Òýäýíä òèéì èõ ìºí㺠÷ áàéõã¿é. Òýãýõýýð óëñòºð÷èä ººðñäèéíõºº õèéñýí õýðãýýñ àéæ, ÿëààñ ìóëòðàõ ãýæ ýíý õóóëèéí òºñëèéã áàòëàõ ñîíèðõîëã¿é áàéíà. ªºðñäèéíõºº õèéñýí õýðãèéí ëàé, ëàí÷èãèéã òýðèéã áè÷ñýí æèðèéí ñýòã¿¿ë÷, áàéãóóëëàãûíõ íü äàðãàä ¿¿ð¿¿ëýõ ãýæ áàéãàà þì. Òýãýýä ë õ¿ëýýí àâàõ ñîíèðõîëã¿é áàéãàà. Òýãýõäýý õàðæ ë áàéÿ.
-Ýíý õóóëèéã áàòëàõ íü ç¿éòýé ãýæ ÿðüäàã õýä õýäýí ãèø¿¿í áàéäàã ø¿¿ äýý?
-Ìýäýõã¿é, áè õóóëèéí òºñºë ñàíàà÷ëààä íºëºº á¿õèé, îëîí æèë áîëñîí ãèø¿¿äýä ¿ç¿¿ëýõýä “Ýíý á¿òýõã¿é áàéõ àà. ×è õàðèóöëàãààñ ìóëòðàõ ãýýä áàéíà óó” ãýæ ë àñóóäàã þì. Òýðíýýñ, ºº ýíý ÷èíü çºâ áàéíà, äýìæèíý ãýæ õýëñýí íýã ÷ ãèø¿¿í îäîîãîîð àëãà. Òýãýõäýý áè àñóóäëàà òàâèíà ãýæ áîäîæ áàéãàà.
-¯¿íýýñ ãàäíà Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí òàëààð àñóóõã¿é ºíãºð÷ ÷àäàõã¿é íü. Õî¸ð íýð äýâøèã÷ òîäîðëîî. Òàíû áîäëîîð õýí íü ÿëâàë óëñ îðîí, àðä ò¿ìíèéõýý òºëºº èõ ç¿éëèéã õèéæ ÷àäàõ áîë?
-Õî¸ð ÷àâãàíö óðàëäâàë íýã íü ò¿ð¿¿ëäýã ãýäýã. Áîëäîã þì ë áîëîõ ãýæ áàéíà. Ýíý õî¸ð íàì ìîíãîëûí àðä ò¿ìýíä ººð ñîíãîëò ºãñºíã¿é, îëãîñîíã¿é. Óã íü ººð “ìîðüä” óðàëäñàí áîë ñîíèðõîëòîé, áàñ àðä ò¿ìíèé àìüäðàë ñàéæðàõ öàã èðýõ íü ãýäýã ñýòãýãäýë õóäëàà ÷ ãýñýí òºðºõ áàéñàí þì áèë¿¿, õýí ìýäëýý.
Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ýíý õî¸ð õ¿íèéã õýí íü õýí áý ãýäãèéã õàð, öàãààíã¿é ìýäíý äýý. ßàõàâ, õóóëü þì áîëîõîîð àëü íýã íü ÿëíà. Õàðèí õýí íü ãýäãèéã öàã õóãàöàà õàðóóëíà áèç.
Ñîíãóóëèéí ìàðàôîí ýõýë÷èõëýý. Õýðâýý áè Åðºíõèéëºã÷ áîëâîë ãýäýã ¿ëãýð øèã ÿðèàãàà ÿðüæ áàéíà. Õî¸ð íýð äýâøèã÷èéã ãýíýòõýí áîñîîä õàðñàí ÷èíü ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ¿ãýýã¿é ÿäóó áîëñîí áàéíà ãýíý. Ø¿¿õ çàñàãëàëä øóäàðãà ¸ñ ãýäýã ç¿éë àëãà, àðä÷èëàë, àðä÷èëàë áèø áîëæýý. Õýðâýý íàìàéã ñîíãîâîë ýíý á¿ãäèéã öýãöýëæ, ñàéí ñàéõàí áîëãîîä ºãíº ãýæ ÿðüæ áàéíà. Èéì ãî¸, óðàí öýöýí ¿ãèéã ýíý õî¸ð 19 æèëèéí ºìíº õî¸óëàà õýëæ áàéñàí. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ÷ óóæóó ñàéõàí ñýòãýëýýðýý ºíãºðñºí õóãàöààíä òýäýíä èòãýë ¿ç¿¿ëæ, äàõèí, äàõèí ñîíãîñîí. Õî¸óëàà òºðèéí ýðõèéã áàðüæ áàéñàí. Õàðàìñàëòàé ºíãºðñºí õóãàöààíä þó ÷ õèéñýíã¿é ø¿¿ äýý.
-Íýð äýâøèõ áîëîìæòîé îëîí õ¿í áàéñàí ãýæ òà õýëëýý. Òóõàéëáàë, õýíèéã õýëýýä áàéíà?
-Ǻí人 áàéíà. ªºðèéíõºº ¿çýë áîäîë, áàéð ñóóðüò ¿íýí÷, øóäàðãà, ýëäýâ õàð áàðààí àñóóäàëòàé íýð íü õóòãàëäààã¿é, àëáàí òóøààë, õýðãýì çýðãèéí òºëºº ã¿éãýýã¿é ñàéõàí õ¿ì¿¿ñ áàéñàí, Ý.Áàò-¯¿ëýýñ ýõëýýä. ×èí ¿íýíèéã õýëýõ áè Ý.Áàò-¯¿ëèéã íýð äýâøýýñýé ãýæ èõ õ¿ñ÷ áàéñàí. Øóäàðãà, çºâ õ¿í. 19 æèëèéí òóðø ººðèé㺺 àðä ò¿ìýíä òàíèóëæ ÷àäñàí õ¿í ãýæ áîääîã, áè. Íàäààñ ººð îëîí õ¿í äýìæèæ áàéñàí áàéõ.
Òýãýõäýý áè Ö.Ýëáýãäîðæèéã ìóó õ¿í ãýæ õýëýõã¿é.
ÌÀÕÍ-ûí õóâüä îëîí æèëèéí òóðøëàãàòàé, áîëîâñîí õ¿÷èí èõòýé íàì ãýæ ãàéõóóëäàã þì áèëýý. Òèéì ë ìóíäàã þì áîë øèíý õ¿íèéã ãàðãàæ èðýõ íü ÿàñàí þì áý. Íàì ìààíü øèíý÷ëýãäýæ, øèíý ìîíãîëûí òºëºº øèíý ñýòãýëãýýòýé, çàëóó áîëîâñîí õ¿÷íýý èëãýýëýý ãýñýí áîë àðä ò¿ìýí ÷ ñýðòõèéõ áàéñàí áàéõ äàà. Þó áîëîâ, ÿàâ ãýýä óóð àìüñãàë ÷ ººð÷ëºãäºõ áàéñàí þì áèë ¿¿. Õàðàìñàëòàé íü òýãñýíã¿é.
-Ý.Áàò-¯¿ëèéã äýìæèæ áàéñàí ãýëýý. Òýãýõäýý òýð õ¿íèéã íàìûí íºõºä íü äýìæýýã¿é ø¿¿ äýý?
-Óëñ òºð ãýäýã ÷èíü èõ áîõèð, çàâààí ãýäãèéã ïàðëàìåíòàä ñóóæ áàéãàà, íàì äîòîð îëèãàðõè áîëæ ÿâàà õî¸ð íàìûí óëñòºð÷èä õàðóóëæ áàéíà. Ìèíèé áîäîæ áàéãààãààð ìîíãîëûí óëñ òºðèéí õî¸ð òîëãîé íàì õýçýý ÷ øèíý÷ëýãäýõã¿é. Áè ë àìüääàà ¿çýõã¿é þì áàéíà. Øèíý çàëóó áîëîâñîí õ¿÷íýý äýìæèæ, öóñ ñýëáýõ àæëûã ýíý õî¸ð íàìûí óëñ òºð, áèçíåñèéí îëèãàðõèóä õýçýý ÷ õèéõã¿é. ªºðñ人 ÷ ñóóäëààñàà áîñîõã¿é, áàñ õýíèéã ÷ ñóóëãàõã¿é ãýæ çóóðàëäàõ þì áàéíà. Äýýðýýñ íü ººðñäèéíõºº çàëóó õàëààã áýëòãýæ áàéíà, ýçýíäýý ¿íýí÷ ñàéõàí “áóóíû íîõîé”-íóóä. Õàðöààð íü õºäºëäºã. Òýãýõýýð óëñ îðîí ÿàæ õºãæèæ, àðä ò¿ìíèé àìüäðàë õýçýý ñàéõàí áîëîõ þì áý.
Áè õóâüäàà ýíý õî¸ð íàìààñ õýçýý ÷ øóäàðãà, çîðèãòîé, ÷àäàëòàé óëñòºð÷ òºðºõã¿é þì áàéíà ãýäãèéã ºäºð òóòàì ìýäýð÷ ñóóíà äàà.
-Òà èðãýíèéõýý ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ ñîíãóóëü ºãíº áèç äýý?
-ªãºõã¿é.
-ßàãààä?
-ªãºõ, ºãºõã¿é ýðõ íü íàäàä áàéãàà þì ÷èíü.
-Òýãýõäýý òàíû íýã ñàíàë àñóóäëûã ººðººð ýðã¿¿ëýõ ÷ þì áèë¿¿?
-Òèéì ë äýý. Íýã õ¿íýýð äóòäàãã¿é ýõ îðîí ãýæ áàéõã¿é. Òýãýõäýý ë áè ñîíãóóëü ºãºõã¿é ãýæ áîäîæ áàéãàà.
-Åð íü, òà ÌÀÕÍ-ûí ñîíãóóëèéí àìëàëò 1.5 ñàÿ òºãðºãèéí òàëààð ÿìàð áîäîëòîé ÿâäàã âý.
-ßàõàâ äýý, íààäóóë ÷èíü ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèéã àðõè äàðñ, ýä ìºí㺺ð õóóð÷ ñóðààã¿é áèø. Òîëãîéã íü õóäàëäààä àâ÷èõäàã àóãàà óëñòºð÷èä ø¿¿ äýý. Òýãýõýýð îäîî ÿíç á¿ðèéí þì àìëàæ, ýëäýâ õóóëü, òîãòîîëûí òºñºë áîëîâñðóóëàõ áàéõ. ¯¿íäýý ÷ ãàðøñàí.
-ÌÀÕÍ-ààñ íýð äýâøèã÷èéí ñîíãóóëèéí óðèàíä 1.5 ñàÿ òºãðºã áàéíà áèëýý. Ýíý ìºíãèéã ºãºõ áîëîìæ áàéãàà þì áîëîâ óó?
-1.5 ñàÿ òºãðºãèéã áýëíýýð ºãâºë ìîíãîëûí ýäèéí çàñàã ýëãýýðýý õýâòýíý ãýæ Åðºíõèé ñàéä, íàìûí äàðãà Ñ.Áàÿð íü õýëýý áèç äýý. Òýãòýë Í.Ýíõáàÿð äàõèí 1.5 ñàÿààð øîóäâàë ìîíãîëûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéã ýëãýýð íü õýâò¿¿ëýõ ¿ëãýð çîõèîæ áàéíà ãýæ îéëãîíî.
Åð íü ýíý ìºíãèéã ÿàæ ºãºõ ãýýä áàéãàà þì áý. Èéì ÿäàðñàí, òóéëäñàí ýäèéí çàñàãòàé áàéæ áýëýí ìºí㺠òàðààíà ãýæ àìëàæ áàéãàà íü õàìãèéí ººäã¿é, àð÷ààã¿é àðãà. Õýäèé òîì óëñòºð÷ áàéëàà ÷ èéì þì àìëàæ áàéãàà áîë õàìãèéí ñ¿¿ë÷èéí àðãà ãýæ áè áîääîã. Òýãýõäýý ºãºõ人 õ¿ðýõ þì áîë ýíý ìºíãèéã áýëíýýð ºã÷ áîëîõã¿é. Òýðíèé îðîíä æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëæ, õ¿ì¿¿ñèéã àæèëòàé áîëãîõ õýðýãòýé. Õàðàìñàëòàé íü æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéã õºãæ¿¿ëíý ãýæ íýã ÷ òºãðºã òºñºâëºõã¿é, ãàðãàõã¿é áàéãàà áèç äýý.
-Îäîîãèéí Åðºíõèéëºã÷ Í.Ýíõáàÿð ºíãºðñºí õóãàöààíä õýð àæèëëàâ. Ò¿¿íèéã äàõèí íýð äýâøèõýä ºìíºõ ìºðèéí õºòºëáºðºº áèåë¿¿ëñýí íü íºëººëñºí ãýæ íàìûí äàðãà íü ÿðèàä áàéãàà?
-Áè ìýäýõã¿é, ñàíàëàà ºãººã¿é. Òóõàéí ¿åä ÿìàð ìºðèéí õºòºëáºð ãàðãàñàí ãýäãèéã íü ÷ óíøààã¿é, óíøèõ ÷ ¿ã¿é. ßàãààä ãýâýë, ¿å ¿åèéí Åðºíõèéëºã÷èéí ìºðèéí õºòºëáºð õýðýãæäýãã¿é, ¿ëãýð áàéäàã ãýäãèéã áè áèòãèé õýë, àðä ò¿ìýí ÷ õýëíý. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí àìüäðàë, ìàõ öóñààðàà ìýäýðëýý ø¿¿ äýý. Òèéìýýñ òýðèéã óíøèæ áàéõ öàã, çàâ àëãà.
-Òà ºìíº íü ïàðëàìåíòûã ãàäíà òàëààñ íü õàðààä ø¿¿ìæèëäýã áàéñàí. Îäîî äîòîð íü îðîõîîð èë¿¿ èõýýð ø¿¿ìæëýìýýð áàéõ þì óó?
-Óã íü Ìîíãîë Óëñûí ïàðëàìåíò òºðèéí ýðõ áàðèõ äýýä áàéãóóëëàãà. ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í áîë òºðèéí òîì õ¿í. Àðä ò¿ìýí, óëñ ýõ îðíûõîî òºëºº ¿ãýý õýëæ, ¿çýë áîäëîî óðàëäóóëæ “YES”, “NO” ãýäýã êíîïèéã äàðàõ ýðõèéã íü àðä ò¿ìýí îëãîæ, ñîíãîñîí. ªíººãèéí ïàðëàìåíòûí ãèø¿¿äèéã õàðæ áàéõàä ýõëýýä íàì, á¿ëãèéí ýðõ àøèã íýãä¿ãýýðò òàâèãäàæ áàéíà. Òýðèéãýý áîäîæ ë äýýðõ õî¸ð òîâ÷èéã äàðäàã. Òýðíýýñ áèø àðä ò¿ìýí, óëñ îðíû ýðõ àøèã õºíäºãäºíº ãýäãèéã õýçýý ÷ áîääîãã¿é. Ýíý áîë ýìãýíýëòýé. Òýãýõýýð íýð öýâýð, ººðèéí ãýñýí ¿çýë áîäîëòîé õ¿í áàéñàí ÷ íàìûí àòãàíä îðæ ë áàéãàà áàéõã¿é þó. Ýíý òàíõèìä “òîëãîéã¿é” õºíäèé öýýæòýé äàëàí õýäýí õ¿í ñóóæ áàéãàà. Öººõºí õýä íü òîëãîéòîé, òýäíèé çààâðààð ë õºäºëäºã.
-Îþóòîëãîéí õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãýðýýíèé òóõàéä òà ÿìàð áàéð ñóóðüòàé áàéãýý âý?
-Õýëýëöýõ íü ç¿éòýé ãýäýã äýýð õ¿í á¿ð ñàíàë íýãòýé áàéãàà. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé àâðàëûí îä íü ýíý áîë÷èõîîä áàéíà ø¿¿ äýý. Òýð îðä íýýãä÷èõâýë áàðàã àæèë õèéõ õýðýã áàéãàà ÷ þì óó ¿ã¿é ÷ þì óó. Áààõàí ìºí㺠àâààä ç¿ãýýð ñóóíà ãýäýã ¿ëãýðò ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí èòãýñýí ø¿¿ äýý. Ýíý ¿ëãýðèéã ýíý íºõºä èòã¿¿ëæ ÷ ÷àäñàí. Òýð õóäëàà ø¿¿ äýý. Èéì ìóó ãýðýýíèé òºñºë õèé÷èõýýä, öàã çóóðûí õ¿íäðýë äàëèìäóóëààä íºãºº òàëäàà áóóëò õèéãýýä ìîíãîëûí àðä ò¿ìýíä ãýãýýí ñàéõàí àìüòàí áîëæ õàðàãäàõ þì áîë õîé÷ ¿å ìààíü áèäíèé ÿñûã ºíäºëç¿¿ëíý ø¿¿. Òèéì ó÷ðààñ èéì ò¿¿õèé ãîîìîé þìàíä ãàðûí ¿ñýã çóðàõ õýðýãã¿é. Ìîíãîëûí èðýýä¿éã õàðñàí þì õèéñýí áîë äýìæèõñýí. Ñàÿ ãýðýýíèé ìîíãîëûí òàëààñ Àéâåíõîó ìàéíçàä ºãñºí õóâèëáàðûã òýä õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é ãýæ áè ñîíññîí. Òýð ñàíàëûã õàðèëöàí àøèãòàé áàéäëààð øèéäýõã¿é þì áîë áîëîõã¿é. Áè Åðºíõèé ñàéäûã äàãàæ ãàäàãøàà ÿâààä óóðõàé ãýæ þó áàéäàã, áàéãàëü îð÷íû íºõºí ñýðãýýëò ãýæ þó áàéäãèéã òýìòýð÷ ¿çýýä îéëãîñîí. Óóðõàé áèé áîëãîõîä íààä çàõ íü 7-8 æèë áîëíî. Õîëûí þìíû òºëºº, îðæ èðýõ áîëîîã¿é ìºíãºíèé òºëºº áèä õóóðòñàí áàéíà àà.
-Òºð çàñàãò íàéäàæ áîëîõã¿é ãýëýý. Òýãýýä ìîíãîë÷óóä þóíä íàéäàõ ¸ñòîé âý, òàíûõààð?
-Ìîíãîë÷óóä ººð ººðñäèéí õ¿÷èíäýý íàéäàõã¿é þì áîë äàëäûí õ¿÷ þìóó õàà ãàçðààñ îðîîä èðýõ õýäýí ñàÿ äîëëàðò íàéäàæ áîëîõã¿é. Óëñòºð÷äèéí çîõèîñîí ¿ëãýðò áèòãèé èòãýý÷ ýý ãýæ ë õýëìýýð áàéíà. Ìîíãîë Óëñûã õºãæ¿¿ëýõ ãîë õ¿÷ íü áîë ìîíãîë õ¿í ººðºº. Ìîíãîë õ¿í ººðºº èòãý, ººðºº àæèëëà, õàðèí áîëîëöîîã íü òºð ÷àäëûíõàà õýðýýð òàâüæ ºã. Þìàíä áîëîëöîî îëãîõ, òààòàé íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ íü òºðèéí ¿¿ðýã. Òýãýõ þì áîë õî¸ð ñàÿ õ¿í ÷èíü óõààíòàé þì áîëîõîîðîî ººðñäèé㺺 àâààä ÿâ÷èõíà. Òýãýõã¿é áýëýí þì àìëààä, áýëýí þì ºãíº ãýæ õóóðààä áàéõã¿é þìûã áèé áîëñîí ìýòýýð ÿðèàä áàéõ þì áîë ìîíãîë õ¿íèé íºãºº äýýøýý õàðæ àëãàà òîñîîä, öàã ñàéõàí áîëîõûã õ¿ëýýñýýð ñóóòàë ºäºð õîíîã ºíãºð÷, “áóðõàí” áîëñîîð áàéõ áîëíî. Òýãýõýýð õ¿í ð¿¿ãýý õàíäàà÷, èðãýääýý õàíäàà÷. Àìüäðàëûã ñàéõàí áîëãîõ ãîë òóëãóóð áîë íàäààñ ººð õýí ÷ áèø þì áàéíà. Çàñàã òºð ÷ áèø, àëò, çýñ, áàéãàëèéí áàÿëàã ÷ áèø. Áè ººðºº ë òýìöýõã¿é þì áîë õýíèéã ÷ ñîíãîîä, õýíáóãàéã ÷ ãîðüäîîä á¿òýõã¿é þì áàéíà ãýäãèéã ìàõ, öóñààðàà îéëãîéõ ¸ñòîé.

Òºðñºí æèëèéí çóðõàé

Õ¿íèé òºðñºí æèëä харгалзах амьтаí, тэдгээрийн шинж чанартай дүйцүүлэн òóõàéí õ¿íèéã òàíüæ ìýäýæ áîëíî õýìýýí ¿çäýã. Зурхайн ухаан бүхнийг ягштал өгүүлэх нь үгүй ч зарим нэгэн онцлог хийгээд нийтлэг шинжийг ийн өгүүлжээ.
Хулгана жилтэн Түүнтэй урт удаан хугацаанд харьцаад ирэхэд тэр өөрт нь байдаг хийрхэг, тогтворгүй, түргэн зангуудаа гаргаж эхэлнэ. Тэр хэрүүл маргаан, шуугиан дэгдээдэг хүн. Найз нөхдийн хүрээнд байж, хов ярих, муу хэлэх дуртай. Тиймээс түүнд жинхэнэ найзууд гэхээсээ илүү танил олон байдаг. Өөрөө ч хүнд тэр бүр итгэж өөрийн нууцыг, ажлынхаа талаар ярьдаггүй. Ямар ч юмнаас хувийн ашиг хонжоо олохыг хамгаас илүүд үздэг. Өөрийн гоо үзэмжийг чадварлагаар ашигладаг. Тэр ирээдүйн амьдралдаа байнга санаа зовдог. Энэ жилд төрсөн эмэгтэй юм хурааж, цуглуулдгаараа бусдаас ялгардаг. Хулгана жилтнүүдийн уран сэтгэмж нь сайн хөгжсөн байдаг. Үүсгэн байгуулагч, зохион бүтээгч нар болж чадах ч хамгаас гайхалтай шүүмжлэгч нар болно. Тэр хэрэгтэй үед чухал зөвлөгөө өгдөг. Зарим нэг нь аюултай шийдвэр гаргадаг, өөрийн таашаалыг хүртэхийн тулд бүхнийг устгаж чадна. Түүнийг яльгүй бэртэгчин зантай гэж хэлж болох ч үнэнч шударга. Ажил нь нурах хандлагатай байсан ч эцсийг нь хүртэл нь явдаг. Хэрвээ зам зуурын цэнгэлд татагдахгүй, байнга чамлаад байхгүй бол өөрийн амьдралаа зохиож, түүндээ сэтгэл хангалуун байж чадна. Хулгана жилтнүүд хөдөлмөрөөр бус харин заль хэрэглэж амьдрахыг эрхэмлэх талтай. Бусдын нөр их хөдөлмөрийг ашиглан олон зүйлийг олж авдаг. Хулгана улс төрд амжилт гаргаж чадна, алдартай жүжигчин ч болно. Биеийн хүчний ажлаас илүү оюун ухааны ажил түүнд зохино. Сайн эргэцүүлэн боддогоосоо гадна уян хатан байдаг. Хайртай хүмүүстээ агуу сэтгэлтэй ханддаг. Зөвхөн хайр дурлалд л өөрийгөө илэрхийлдэг.
Үхэр жилтэн Хүмүүсийг илэн далангүй байлгаж чадах авъяастай. Үхэр бол ìàíëàéëагч, тиймээс ч ганцаардлыг эрхэмлэдэг байж магадгүй. Тýðáýýð õàðüöàíãóé òàéâàí. Уур хилэнд автах нь ховор. Нэг автвал õýö¿¿, ãýõäýý õ¿ëýýöòýé. Шаардлагатай үед л бодол санаагаа илтгэдэг, ººðò ìýääýãýý áóñäàä õ¿ðãýõäýý ñàéí. ªºðººð õýëáýë áàãøëàõ, õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõäýý ñàéí. Тэр ноёрхог зантай тул амьдралын уламжлалыг хадгалахыг илүүд үзнэ. Тэр маш ажилсаг, гэр бүлдээ сайн сайхныг авчирна. Биеийн хүний ч оюун ухааны ч ажлыг хийнэ. Хөдөө аж ахуйн салбарт илүү чадварлаг. Худалдаа болон харилцааны хүрээнд ажиллах нь түүнд хүндрэлтэй байдаг. Эрүүл мэнд болон сэтгэлийн тайван байдлаа алдах учраас аялалтай ажил сонгох хэрэггүй. Эмэгтэй үхэр бол гэрсэг, санаа тавьдаг, гэр орноо үнэлдэг хvн байдаг. Гайхалтай сайхан гэрийн эзэгтэй. "Гэр бүлийн усан онгоцыг" тэр л жолооддог. Түүнд итгэж, найдаж болно. Их зөрүүд. Гэр бүлийнхээ төлөө юугаа ÷ золиослоход бэлэн. Эелдэг, ялдам, үнэнч, мэдрэмжтэй. Хайр дурлалын сээтэгнүүр явдлыг үзэн яддаг. Гэр бүлийн хүндээ үнэнч байх нь түүнд чухал.
Бар жилтэн Бусдыг өөртөө татах гайхалтай чадвартай ч нэг их итгэл өгөөд хэрэггүй. Барын үйлдэл нь бусдыг сүйрэлд хүргэж магадгvй. Тэр эрсдэлд дуртай. Тиймээс ч бодлогогvй, бодомжгүй үйлдэл хийх нь олонтаа. Захирагдах дургүй. Харин бусдыг өөрт нь захирагдахыг албаддаг. Эрх мэдэл нь түүнийг нэр хүндтэй болгодог. Түүнийг хүндэлдэг, түүнд зоригтойгоор үнэн үг хэлэх нь ховор. Аливаа үйлийг хийхээсээ өмнө бодвол, бусдын үгийг дагаж болгоомжтой байвал их амжилтанд хүрнэ. Тэр төрөлхийн тэмцэгч, түргэн ууртай, огцом зантай хүн. Тэр хэнд ч итгэж найддаггүй, бусдыг ямагт тэргүүлдэг, эрх мэдэлтэй. Эрсдэлтэй бүхэн түүнд тохирно. Энэ жилд төрсөн эмэгтэйчүүд ямагт түрүүлж дайн зарладаг эсвэл эрх дархыг өөрийн болгож авдаг. Тэр их дайчин ч эмзэг, сэтгэлийн хөөрөлтэй, гүн бодолд, хүчтэй хайр дурлалд автдаг. Оргилуун тул тэр хайр дурлалдаа аз жаргалтай байх нь ховор. Бар хэзээ ч мөнгө төгрөгийг шууд сонирхоод байхгүй ч хөрөнгөтэй байж чадна. Хэрвээ таны гэр бvлд бар жилтэн байдаг бол тэр таныг гурван дайралтаас хамгаалдаг гэнэ. Хулгайч нараас, галаас, зальтай этгээдээс.
Туулай жилтэн Түүний нэг чухал дутагдал нь хуумгай зан, мөн түүний хамгийн сайн чанарууд нь ч хуумгай. Дээд язгууртны дунд байх дуртай, бусдад ч таалагддаг. Эмэгтэй туулай өөрийн соёлын түвшинг харуулах дуртай. Од болон гялалзах зорилгоор хүссэн салбараа гүн судалж амжилтад хүрч чадна. Ер нь туулай бол их тайван хүн. Түүнд жинхэнэ мэдрэцээс илүү нялуун зан байдаг. Найз нөхдийн чухал асуудлаас илүү өөрийн жижиг, таагүй явдлууд түүнийг бухимдуулна. Ялихгүй зүйл түүнийг уйлахад хүргэдэг ч тайвшруулах амархан. Туулай төрөлхийн хуучинсаг үзэлтэй, тайван байдлыг нь алдагдуулах, хүндрэлд хүргэх бүхнээс айдаг. Тав тух, өөрийн аюулгvй байдлыг хамгаас илүү үнэлдэг. Болох болохгүйг харьцуулалгүйгээр хэзээ ч шийдвэр гаргадаггүй. Ийм болгоомжлол нь бусдад шагшин гайхах сэтгэл, итгэл найдварыг төрүүлдэг. Туулай ажилдаа ямагт азтай, арга ухаантай байдаг. Санхүүгийн тал дээр азтай, худалдаанд амжилт олдог. Мэдрэх авъяас нь хөгжсөн тул тэр боломжийг хэзээ ч алддаггүй сайн худалдаачин болно. Тайван туулай нь ажил хэрэгч хүн гэдгээрээ аюултай өрсөлдөгч байж болох юм. Хайртай хүмүүсдээ тусч, эелдэг байдаг ч найз нөхдийнхөө ашгийн төлөө ойр дотны хүмүүсээ амархан орхиж чадна. Гэр бүлийнхээ өмнө хариуцлагатай гэдгээ мэдэрдэггүй. Төрөл төрөгсөд, гэр бүл, хүүхдүүдтэйгээ хөндлөнгийн хүнтэй харьцаж байгаа юм шиг байдаг. Харин найз нөхөдтэйгээ илүү дотно харьцахыг эрхэмлэдэг. Тэр дайсан байх дургүй.
Луу жилтэнЭнэ хүн маш итгэмтгий учраас түүнийг мэхлэхэд амархан. Луу бол боловсон, уужим сэтгэлтэй, зориг төгөлдөр, хатуужилтай, бардам хүн. Тэр их эмзэг, гэхдээ ихэвчлэн худал шалтгаанаас болж санаа нь зовдог.Түүний төгс төгөлдөр рүү тэмүүлдэг зан нь түүнийг өөртөө болон бусдад хэрэгтэй хүн болгодог. Луу юм бvхэнд хэт нямбай, ихийг шаарддаг ч шаардсанаасаа илүү ихийг өгдөг. Луу жилд төрсөн хүн хэлээ дарж чаддаггvй, шууд хэлчихдэг, түүний үг нь бодол санаанаас нь түрүүлээд гарчихдаг. Луу чухал зөвлөгөө өгч чаддаг. Амьдралд тэр юугаар ч гачигдахгvй. Эмч, улс төрч, жүжигчин, байлдагч, лам, ер нь ямар ч ажил сонгосон түүндээ амжилттай байж, ямагт гялалзаж байх болно. Луу өөрөө хэн нэгэнд дурлах нь ховор, ихэвчлэн бусдын хайрыг татдаг. Хайр дурлалын уй гашуу, сэтгэл гонсойх зэрэг явдал түүнд хэзээ ч байдаггүй. Харин өөрөө эмгэнэлийн учир шалтгаан нь болдог. Залуу насандаа гэрлэх нь ховор, ганц бие байхыг эрхэмлэдэг. Тэр ганцаараа байвал илүү аз жаргалтай.Түүний амжилт нь агуу их шигээ гуниг гутрал нь төдий бага байдаг. Тэр их хэцүү зантай, сэтгэл хангалуун байж чадаагүйгээсээ болж их зовдог.
Могой жилтэн Могой нь үргэлж гоёмсог хувцасладаг. Энэ жилд төрсөн эмэгтэй гоёмсог зvйлсэд маш дуртай. Могой эргэцүүлэн бодох нь их, бага ярьдаг, оюуны чадавхи өндөр, гүн ухаанч хандлагатай. Мэргэн ухаантайгаас гадна гайхалтай зөн билигтэй. Энэ хүн бусдын туршлага, зөвлөгөө, санал бодол, баримт зэргээс илүү өөрийн сэтгэгдэл, зөн билигт итгэдэг. Өөрийн зөн билигт итгэдэг шигээ амссан туршлагадаа итгэдэггүй. Тэр юм бүхэнд шийдэмгий, эхэлсэн ажлаа дуустал нь хийдэг. Уг хүн нь тайван ч шийдвэр гаргахдаа хурдан. Зорьсондоо хүрэхийн тулд газрыг хөмрүүлж ч чадна. Гэхдээ тэр бас залхуу. Санхүүгийн тал дээр тэр хэзээ ч санаа зовдоггүй. Хөгшрөхийн цагт харамч болдог. Хайр дурлалдаа ханиа өөрөө сонгодог. Хэдий тэр хүндээ хайргvй байсан ч хардаж, тэсвэр тэвчээргүй ханддаг. Хөдлөх ямар ч боломж гаргадаггүй. Тэгсэн мөртлөө өөрөө их хөнгөмсөг. Энэ жилд төрсөн эмэгтэй нь ч, эрэгтэй нь ч гэр бүлээс гадуур холбоо тогтоохыг эрмэлздэг. Хэрвээ тэр энэ тэмүүлэлээ дарж чадвал амьдрал нь илүү эвтэй байна.
Морь жилтэнМагтаалын үг хэлж чаддаг, хамт олны дунд хөгжилтэй, чалчаа, олонд нэртэй. Тэр их гялалзсан хүн, хүмүүсийг удирдах дуртай бас чаддаг. Хүмүүсийн санаа бодлыг тэднийг хэлэхээс нь өмнө тэр хурдан таачихдаг. Улс төрд амжилт олно, энэ нь ч түүнд таалагдана. Заримдаа өөрийнхөө хүч чадалд итгэдэггүй. Тэр их халуун цустай, түргэн зантай. Амжилттай байхын тулд тэр уур хилэнгээ дарж сурах ёстой. Тэр их аминч, тиймээс зам дээр нь саад болсон хүнийг юу ч бодолгүйгээр бяц гишгэнэ. Тэр их нэрэлхүү, дээрэлхүү зантай. Өөрийнхөө асуудлыг хамгаас чухалчилдаг. Бүхэнд өөрийгөө хамгийн түрүүнд тавьдаг. Тэр өөрийн тааллаар болдог, хэний ч зөвлөгөөг дагадаггүй. Тэр залуу насандаа биеэ дааж амьдрахын тулд гэрээ орхих хэрэгтэй. Харамсалтай нь тэр хувирамтгай зангаасаа болж хийж буй ажлаасаа хурдан залхдаг. Гэхдээ хэсэг хугацааны дараа дутуу үлдээсэн ажилдаа эргэн орж амжилттай дуусгадаг. Хүмүүсийн дунд байх ямар ч ажил мэргэжил тvvнд тохирно. Учир нь бусдаар хүндлүүлэх, магтуулах дуртай. Тэр хайр дурлалын төлөө бүхнийг хаяж чадна. Хайр дурлал нь агуу, өөр юм бүхэн түүнд хамаагүй болдог.
Хонь жилтэнХонь өөрийн амьдралд хэзээ ч сэтгэл хангалуун байдаггүй. Тэр олон ааштай бас байнга дургүйцлээ илэрхийлдэг болохоор эргэн тойрныхныгоо бүр цөхрөхөд хүргэдэг. Тэр бол түрэмгийлэн эзлэгч зантай, өөрөө үүнийгээ хэзээ ч хүлээн зөвшөөрдөггvй. Хонь байнга хоцордог, цаг хугацааны мэдрэмжгүй, сахилга батгүй. Хэрэгтэй үедээ бусдад таалагдаж чаддаг. Эелдэг зөөлөн, аймтгай, хэт нялуун тэрээр гомдоллох их дуртай. Аль чиглэлийг сонгож, аль тал руу нь хөдлөхөө огт мэддэггүй хүмүүс учраас бусдад найдах нь бий. Эдгээр хүмүүсийг гутранги үзэлтэй гэж хэлж болно. Ихэнхи нь шашин шүтлэгтэй хүмүүс байдаг ба зурхай, уран зөгнөлтэй, ер бусын, далд хүчний юм бүхнийг их сонирхдог. Тэр мэргэн цэцэн, эелдэг байж чадна. Түүний амьдрал өөрөөс нь биш, эргэн тойрныхноос нь шалтгаална. Хонь санаачлагагүй, зориггүй, шийдэмгий бус, хариуцлагагүй. Тэр сонголт сайтай, авъяастай. Уран болон техникийн чадвар шаардсан ажлыг амжилттай хийдэг сайн мэргэжилтэн болно. . Хонь ухаантай ч хэзээ ч гол дүрд тоглодоггүй. Тэр их уран сэтгэмжтэй тул хатуу зоригтой байх хэрэгтэй. Тэр тайван амьдралтай байхыг мөрөөддөг.
Бич жилтэн Өөрийгөө бусдаас дээгүүр гэж vздэг бич нь ихэрхэг зантай хүн. Бич оюуны чадавхи өндөртэй. Тэр ном, сонин их уншдаг. Гайхамшигтай ой тогтоолттой. Урьд өмнө харсан, сонссон зүйлийнхээ өчүүхэн хэсгийг ч санадаг. Тэр уран сэтгэгч, хамгийн хэцүү асуудлуудыг гайхалтай хурдан шийддэг. Бүх жилтнүүдээс хамгийн сүр хүчтэй, хатуужил тэсвэртэй, арга мэхтэй. Бич сэтгэл татам, бусдад таалагдах урлагт сайн. Ямар ч мэргэжилд амжилттай байна. Дээд боловсролтой л бол ямар ч ажлыг хийнэ. Өөрийнхөө эв дүй, авъяасаа дагах юм бол алдар нэртэй ч болдог. Оргилуун зантай тэрээр амархан дурладаг, цатгалдах нь ч хурдан байдаг. Тиймээс дараагийн хүнээ хайдаг.
Тахиа жилтэн Тэр үнэхээр илэн далангуй, бодсоноо л хэлдэг. Бусдын анхаарлыг өөртөө татах дуртай. Өөрийгөө юм бүхэнд ямагт зөв, юу хийж байгаагаа сайн мэддэг гэж боддог. Хэнд ч итгэж найддаггvй зөвхөн өөртөө л найддаг. Харин зөвлөгөөг харамгүй өгнө. Тэр биелэшгүй, хачин төлөвлөгөөгөөр дүүрэн байдаг, мөрөөдөмтгий. Хүмүүс түүнийг сонирхолтой гэж боддог ч сэтгэл нь гонсойж болзошгүй. Тэр үргэлж өөрийнхөө боломжийг хэтрүүлж ярьдаг. Ажиглан суух зантай, залхуудуу. Гэхдээ бас агуу хөдөлмөрч хүн, чадлаасаа хэтэрсэн юм хийхийг хүсдэг, хийж чадахгvй болонгуут маш их бухимддаг. Тэр их идэвхитэй, хөдөлгөөнтэй. Өөрийгөө хангалуун байлгахын тулд тэр ажиллах ёстой. Ажил нь түүний хувьд сайн байвал тэр баян болж чаддаг. Тахиа мөрөөдөлдөө автаад залхуурах юм бол хог ухдаг зугаатай тэнүүлчин гүн ухаанч болно. Эрэгтэй тахиа өөрөө гялалзаж, гунхалзаж, өөрийгөө хайрлуулж болох тийм эмэгтэйчүүдийн хүрээг эрхэмлэдэг. Эрэгтэй найз нартайгаа ховор харьцдаг. Тахиа ядуурлаас баяжих руу, төгс төгөлдөр хайраас жигшмээр зан руу дагуулах замыг туулна.
Нохой жилтэн Нохой их гутранги үзэлтэй тул амьдралаас ямар ч сайн сайхан юм хүлээж найддаггүй. Нохой бол шударга ёсын төлөө тэмцэгч тул шударга бус явдлын эсрэг зоригтой зогсдог. Тэр өнгөрсөн, одоо, ирээдүйн бүхний төлөө зовнидог. Хүйтэн сэтгэлтэй мэт санагдавч үгүй юм. Хэдий тэр олон дутагдалтай ч түүнд хүний бүх сайхан ариун чанарууд бий. Энэ бол үнэнч, шударга, итгэлтэй, төвийг сахисан, үүрэг хариуцлагын мэдрэмжтэй хүн юм. Танаас хэзээ ч урвахгүй. Нууц хадгалж чаддаг, даруу төлөв зантай. Нохой шиг сонсож чаддаг хүн байхгүй. Бусдын төлөө боломжтой бүгдийг хийнэ. Тийм болохоор хүмүүс нохойг их хүндэлдэг. Тэр агуу сэтгэлтэй, хайр харамгүй өгдөг хүн. Нохой нь сайн удирдагч, нийгмийн зүтгэлтэн, сурган хүмүүжүүлэгч болж чадна. Ямар ч мэргэжилд тэр төгс, үнэнч шударга байна. Хүн удирдах гайхамшигтай чадвартай. Хайр дурлалдаа ч тэр их үнэнч, ухамсартай.
Гахай жилтэн Та түүнд итгэж болно, тэр хэзээ ч танаас урваж, хуурч мэхлэхгүй. Тэр их гэнэн, итгэмтгий, өөрийгөө хамгаалах чадваргүй. Сул дорой бол биш тэр эвтэй найрсаг байхыг хүсдэг. Мэдлэгийг чухалчилдаг. Их уншина гэхдээ замбараагүйгээр. Тэр их мэдрэмтгий, сэтгэлийн болон эдийн таашаал авах дуртай. Өөрийн зөв гэдэгтээ итгэлтэй байгаа ч хэрүүл, маргаан үүсгэхгүйн тулд ямар ч буулт хийхэд бэлэн байдаг. Гахайн сайхан сэтгэлтэй гадаад төрхийн цаана зориг, эрх чөлөө бүр эрх мэдэл ч байдаг. Түүний зорилго, шийдвэр ямар ч байлаа гэсэн тэр бүгдийг нь бүх хүч чадлаа зориулан бүрэн гүйцэтгэдэг. Тэр ямар нэгэн шийдвэр гаргасан бол түүнийг юу ч зогсоохгүй. Тэр ямар нэгэн шийдвэр гаргахаасаа өмнө болох болохгvй бүгдийг харьцуулан үздэг. Тэр ямар ч мэргэжилд, салбарт үнэнч хариуцлагатай ажиллана. Гахайд найз нөхөд бага ч байгаа найз нөхдөдөө бүх насаараа үнэнч байдаг. Найз нөхдөө их үнэлдэг.

Óëñòºð÷èéí óëñ òºðã¿é ÿðèà
Ð.Ðàø: Íààøàà èðýõèéíõýý ºìíº ãàëò òýðýã èðýõ áîëîîã¿é áàéõàä âîêçàë äýýð î÷èæ áèëýý

Ãàëò òýðýãí¿¿äýý áóëààöàëäààä Öýðýííîðîâòîéãîî õààÿà çºð÷èëäºíº

“Óëñòºð÷èéí óëñ òºðã¿é ÿðèà” áóëàíäàà ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ð.Ðàøèéã óðüæ, íóòàã óñ, áàãà íàñíûõ íü òàëààð ÿðèëöëàà.
-Òàíûã ãîâü íóòãèéí õ¿¿ ãýäãèéã ìýäíý. Òýãýõäýý ë õ¿íèé òºðæ, ºññºí íóòãèéã ººðººñ íü èë¿¿ ìýäíý ãýæ þó áàéõàâ?
-Òýãýëã¿é ÿàõàâ, áè Äóíäãîâü àéìãèéí Ýðäýíýäàëàé ñóìûí óóãóóë. Õàðèí õ¿é öºãëºñºí ãàçàð ãýâýë Òºâ àéìãèéí Äýëãýðõààí ñóìûí Áàÿí-Óóë áóëàãõóäàã ãýäýã ãàçàð ø¿¿ äýý. Íàìàéã òºðºõºä ìàíàéõ òýð íóòàãò îòîðëîæ áàéñàí þì áèëýý.
-Ààâ, ýýæ ÷èíü ìàë÷èí õ¿ì¿¿ñ ¿¿?
-Ìèíèé ààâ ñýõýýòýí õ¿í áàéñàí. Ñóðãóóëü, ñî¸ëûí ìºð õººãººã¿é ÷ ààâààðàà õóó÷èí ìîíãîë áè÷èã çààëãàæ, 12 íàñòàéäàà Áîãä õààí óóëûí Äýëãýðõàíãàé óóëûí õîðøîîíä òàìãûí òàë áè÷ýý÷ýýð îðæ áàéñàí ãýäýã. Åð íü ìàíàéõ äýýð ¿åýñýý ñóðâàëæèò ãàðàëòàé àéë ÿâñàí þì áèëýý.
-Òà õýäýí íàñòàéäàà áè÷èã, ¿ñýãò öóðàëöàâ. Õýð äóóëãàâàðòàé õ¿¿õýä áàéñàí áý?
-1962 îíä Ýðäýíýäàëàé ñóìûí äóíä ñóðãóóëü îðîîä ë áè÷èã, ¿ñýãò çóðàëöñàí. Òàâäóãààð àíãèä îðòëîî ìàë÷èí áîëíî ãýæ áîääîã áàéëàà. Õàðèí ààâ, ýýæ íîìûí ìºð õºº ãýæ çºâëºæ, òýäíèé çàõèàñûã áèåë¿¿ëñýí äýý.
-ßàãààä ìàë÷èí áîëü¸ ãýæ áîääîã áàéñàí þì áý?
-Ààâ ìààíü ìîðèí äýë äýýð òºðèéí àëáûã õàøèæ ÿâñàí ÷ ìàíàéõ àðãàëûí óòàà ¿íýðòñýí æèíõýíý ìîíãîë àéë áàéëàà. Ìàëûí çàõàä ºññºí íàäàä óðóóë ÷èì÷èãíýñýí àéðàã óóãààä, óðò óóðãà ñóíàëçóóëæ áàðèàä àäóóí ñ¿ðãèéí áýë÷ýýðò ÿâàõàä ¿íýõýýð ñàéõàí ñàíàãääàã áàéñàí. Õàðèí ñ¿¿ëäýý ààâ, ýýæèéíõýý çºâëºñíººð ýíý áîäëîî îðõèæ, ýðäìèéí ìºð õººñºí 人.
-Òýãýõäýý ààâ, ýýæ ÷èíü òºìºð çàì÷èí áîë ãýæ õýëýýã¿é áèç äýý?
-ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í ×.Óëààí áèä õî¸ð íýã àíãèéíõ. Àðàâäóãààð àíãè òºãñºõºä ×.Óëààí óóë óóðõàéí ýäèéí çàñàã÷, áè òºìºð çàì÷èí áîëîõ ìýðãýæèë ñîíãîæ àâñàí. Òýãýõäýý ìàíàé ñóðãóóëèéí çàõèðàë Ìýãçýì, àíãèéí áàãø Íîðîâñàìáóó õî¸ð “×è ýíý àíãèä îð” ãýýä íàìàéã îðóóëñàí.
-Òºìºð çàì÷èí áîëíî ãýæ áîäîõîîð ÿìàð ñàíàãäàæ áàéâ. Áàãø íàðûíõàà ñàíàëûã äóðòàé õ¿ëýýí àâñàí óó?
-Äóðòàé, äóðã¿éãýý ÷ ìýäýýã¿é.Òºìºð çàìûí òàëààðõ ìèíèé ìýäëýã ãýâýë, öàé öàëãèäàãã¿é ñàéõàí óíàà áàéäàã. ¯¿äíèé æèæ¿¿ð íü õ¿ðòýë “Ïðàâäà” ñîíèí óíøèæ áàéäàã ãýíý áèëýý ãýæ õ¿¿õýä áàéõäàà ë ñîíñîæ áàéñàí. Ò¿¿íýýñ áèø õàà áàéñàí Äóíäãîâèéí õ¿í òºìºð çàìûí òàëààð þó ìýäýõ áèëýý.
-Òºìºð çàìûí ñóðãóóëüä ÿâæ áàéõäàà Îðîñ îðíû òàëààð þó ìýääýã áàéâ. Îþóòàí àõóé öàãàà äóðñàà÷…?
-Çàëóó íàñíû õàìãèéí ñàéõàí ¿å îþóòàí áàéñàí öàã, õóãàöàà. Ëåíèíãðàä õîòûí Íèâà ìºðíèé ýðýã äýýð ìèíèé îþóòíû àìüäàðëûí òàâàí æèë ºíãºðñºí. Îäîî ýðãýýä áîäîõîä îëîí ñàéõàí þìíû õàæóóãààð àíçààðàëã¿é ºíãºð÷ äýý. Àíõ îðîñ õýë þó ìýäýõã¿é, Ýðõ¿¿ãèéí áýëòãýëä ÿâààä ë õîîëîî çàõèàëæ èäýõ õýìæýýíèé îðîñ õýëòýé áîëîîä Ëåíèíãðàä õîòûã çîðüæ áàéëàà.
-Îðîñ õýë ñóðàõàä õ¿íäðýëòýé áàéâ óó?
-Õýö¿¿ áàéëã¿é ÿàõàâ äýý, õºäººíèé õ¿¿õäýä. Õ¿íýýñ ç¿ã ÷èã àñóóõààð îðîñîîð áààõàí þì ÿðè÷èõíà. Áè òýðèéã íü îéëãîõã¿é. Ãýðýýñýý õîëäîæ ¿çýýã¿é áè ààâ, ýýæ, íóòàã óñàà ñàíàõûí çîâëîíã òýãýõýä ë ìýäñýí äýý. 1972 îíû íàìàð õ¿éòýí øèâðýý áîðîî îðæ, ìîäíû íàâ÷èñ óíààä ë… Ãýðýý ñàíàæ áàéãàà ÷ ãýæ æèãòýéõýí. Òýãýõäýý àëèéí áîëãîí öàã íºõöººõ áèëýý, ààâ, ýýæ, íóòàã óñàà îðõèîä èðñýí þì ÷èíü îðîñ õýë, íîìîî ñàéí ñóðàõ ¸ñòîé ãýæ áîääîã áàéñàí.
-Îþóòàí áàéõäàà àìðàëòààðàà íóòàãòàà èðäýã áàéñàí óó. Òýð ¿åä õîéíî ñóð÷ áàéñàí îþóòíóóä àìðàëòààðàà àæèë õèéæ, çàðèì íü íàéìàà õèéæ áàéñàí ãýäýã?
-Àìðàëòààðàà áàéíãà èðäýã áàéñàí. Òýãýõäýý Ëåíèíãðàäàä áàéõäàà ýýðìýëèéí ¿éëäâýðò 13 õîíîã àæèëëàæ, 25 ðóáëèéí öàëèí àâ÷ áàéëàà. Òýð ¿åèéí 25 ðóáëü ÷èíü èõ ìºí㺠ø¿¿ äýý. Ýýðìýëèéí ¿éëäâýðò çàëóóõàí ýìýãòýé÷¿¿ä öàé óóõ ÷ çàâã¿é àæèëëàäàã áàéñàí. Áè òýíä õàéðöàã íààäàã àæèëòàé.
-Ñóðãóóëèà òºãñºæ èðýýä øóóä äàðãààð òîìèëîãäîæ áàéâ óó?
-ßàëàà ãýæ, òºìºð çàìä áè÷èãäýýã¿é õóóëü áèé. ßìàð ÷ àæëûã õàìãèéí áàãààñ íü ýõýëäýã. Áè òýð ¿åèéí Òºìºð çàìûí îðëîã÷ äàðãà Áîëä ãýäýã õ¿íèé òîìèëîëòîîð ×îéð ºðòººíä õîëáîã÷, íàéðóóëàã÷ ºðòººíèé æèæ¿¿ðýýð î÷ñîí. Òýíä æèë ãàðóé àæèëëààä Óëààíáààòàðûí Òîëãîéò ºðòººíä àõëàã÷ æèæ¿¿ð õèéæ áàéëàà. Íàìàéã ìýäýõ õ¿ì¿¿ñ íü ìýäíý. Áè ñóì÷íààñ Òºìºð çàìûí äàðãà õ¿ðòýë õèéñýí. ªºðèéí ìýðãýæëèéí á¿õèé ë àëáàí òóøààëûã àëñãàëã¿é õèéñýí äýý. Ýíý õóãàöààíä (1982 îíä) õîéøîî Êîììóíèñò íàìûí äýýä ñóðãóóëüä ÿâñàí. Òºãñ÷ èðýýä íàìûí òºâ õîðîîíä òàâàí æèë àæèëëààä Òºìºð çàìûí äàðãààð òîìèëîãäñîí.
-Òºìºð çàìä àæèëëàæ áàéõ õóãàöààíäàà ººðòºº áèé áîëãîñîí õàìãèéí ¿íý öýíýòýé ç¿éë þó âý, òàíüä?
-Òºìºð çàìàà ãýñýí õóâèðàøã¿é ñýòãýë õ¿íä õîíîãøäîã þì áèëýý. 2004 îíä ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í áîëîîä óíàãàí áàéãóóëëàãàà îðõèîä ÿâàõàä ýâã¿é ë áàéíà áèëýý. ßàõàâ, óëñûí, íàìûí äààëãàâðààð õàòóó ñýòãýë ºâºðò뺺ä ìîðäîæ áàéõäàà õîðîãäîæ ë áàéëàà. Áè íààøàà èðýõèéíõýý ºìíº ýðò áîñîîä ãàëò òýðýã èðýõ ÿàãàà ÷ ¿ã¿é áàéõàä ºã뺺íèé òàâàí öàãò âîêçàë äýýð î÷èæ áèëýý. Ýä õºðºíãèéí õóâüä ãýâýë òóí ìàðóóõàí äàà. Ìàíàé õ¿íä àÿãà, øàíàãàíû øóíàëòàé þó ãýõýýñ ¿íýòýé ýä õºðºí㺠ñîíèðõîæ áàéñàíã¿é. Ìèíèé õóâüä ÷ òýð ààâ, ýýæèä ìààíü òýð ýäèéí øóíàë ãýæ áàéñàíã¿é. Òèéìýýñ ìàíàé ãýð á¿ë öàëèíãààðàà ë àìüäàðäàã.
-Òà õóâüäàà ìàøèíòàé þó?
-Óíààòàé. Íàìàéã Õºäºëìºðèéí áààòàð áîëîõîä îðîñ, ìîíãîë íºõä¿¿ä ìààíü íèéëæ áàéãààä àâ÷ ºãñºí þì.
-Åð íü òºðèéí ò¿øýý áîëîõ õýö¿¿ þì óó. Õààÿà òºìºð çàìäàà àæèëëàæ áàéñàí áîë ãýæ áîäîãääîã óó?
- Òºðèéí õàð õ¿í áîëæ, òºðèéí æîëîîã àòãàëöàíà ãýäýã áîë ìîíãîë ýðõ õ¿íèé áàõàðõàë, òîì õóâü çàÿà. Áè ýõýíäýý èíãýæ îéëãîæ áàéãààã¿é. Õ¿í ÷èíü àëèâàà þìàíä òàñàõ íü àìàðõàí áîëîõîîð ñ¿¿ëäýý äàññàí. Íèé íóóã¿é õýëýõýä, ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í áîëîõ ãýæ õ¿í á¿õýí ¿õýí õàòàí ç¿òãýæ, áàéäãàà ë öàöàæ áàéíà ø¿¿ äýý.
-Òºðèéí àæèë õèéæ ÿâàõàä àð ãýðèéí àñóóäàë îðõèãääîã òàë áèé. Òà ººðòºº õýð öàã, çàâ ãàðãàäàã âý?
-Áè 30 äºíãºæ ãàðààä ë òºìºð çàìûí äàðãà áîëñîí. Òèéìýýñ ãýðèéí àæèëä ãèéã¿¿ëýýä áàéõ íü áàãà.
-Ãàë òîãîîíû àæèëä òóñàëäàã áèç äýý. Åð íü òà ãýð á¿ëèéíõýý õ¿íòýé òºìºð çàìä òàíèëöñàí óó, ýñâýë…?
-Áèä õî¸ð Óëààíáààòàð õîòûí 28 äóãààð ñóðãóóëèéí íýã àíãè. Áè ãýðèéí àæèëä îðîëöîîä áàéäààã¿é. Ýõíýðèéãýý áàéõã¿éä õîîñîí õîíîõã¿éí òóëä ãóðèëòàé õîîëîî ë õèéæ èäíý. Òýãýõäýý ìèíèé íýã îíöëîã áàéäàã þì. Ìàíàéõàí óäìààðàà ìàõ èääýãã¿é. Ìèíèé ýöýã åðººñºº ìàõ àìñààã¿é. Ãóðâàí íàñòàé áàéõàä íü ýýæ íü ñ¿¿ëíèé ººõ õºõ¿¿ëýõýä îãèæ ãàðãàæ áàéñàí ãýäýã. Îäîî ìèíèé ä¿¿ íàðûí õ¿¿õä¿¿ä ìàõ èääýãã¿é. Õàðèí íàìàéã ÿìàð ÷ öàã ¿å, íèéãýìä àìüäðàà áèëýý ãýýä ìàõàíä îðóóëñàí ãýäýã. Ò¿¿íýýñ áèø áèå îðãàíèçì ìàõ ¿ã¿éëýýä áàéäàãã¿é.
-Òàíàéõàí óðò íàñàëäàã óó?
-Óðò íàñëààä ñ¿éä áîëäîãã¿é þì. Ààâ, ýýæèéí óäìûã õàðæ áàéõàä 75, 76 íàñ õ¿ðýýä ë áóðõàí áîëæ áàéäàã.
-Òà äýýð óëñûí, íàìûí äààëãàâðûã áèåë¿¿ëæ ÿâëàà ãýæ áàéñàí. Õàðèí ººðòºº äààëãàâàð ºã÷, òýðèéãýý áèåë¿¿ëæ áàéâ óó?
-Áè ººðòºº ø¿¿ìæëýëòýé õàíääàã. Õèéæ, á¿òýýñíýý ÷àìàëæ ÿâäàã. Òýãýõäýý ýä õºðºíãº, àëáàí òóøààë áèø ø¿¿. Ìýäëýã áîëîâñðîëîî æààõàí ÷ ãýñýí äýýøë¿¿ëâýë ãýæ áîääîãîî íóóãààä ÿàõàâ. Åð íü, þì ìýääýã õ¿ì¿¿ñòýé, óóëàæ ÿðèëöàíà ãýäýã ñàéõàí ø¿¿ äýý.
-Òàíûã íîì èõ óíøäàã ãýæ ñîíññîí. ªºðòºº íîì óíøèõ öàã, çàâ ãàðãàíà áèç?
-ßàæ èéæ áàéãààä ãàðãààä áàéäàã. Øèíýýð ãàðñàí íîìíóóäûã àëãàñàõã¿é óíøäàã. Çîõèî÷èä íü íîìûíõîî äýýæèéã íàäàä ºãäºã þì. Òýãýõäýý óðàí çîõèîëûí íîìûã óíøààä áàñ ãèéã¿¿ëäýýã¿é. Îíîëûí íîì áîë íàðíà àà.
- Òà ñàÿõàíäàà íóòàã ðóóãàà ÿâñàí óó.Íóòãàà ñàíààä, çîðüæ áàéõàä ñîíèí ìýäðýëìæ òºðäºã. Òàíû õóâüä íóòãàà ñàíàõààðàà ÿàääàã âý?
-Òýãýëã¿é ÿàõàâ, ÿëàíãóÿà ààâ, ýýæèéã àìüä áàéõàä íóòãèéí ç¿ã íýãýíò õºäºëñºí áîë áóóæ, ñóóõûã áîääîãã¿é. Òýð ÷èãýýðýý ë Ýðäýíýäàëàé ðóó òýì¿¿ëíý äýý. Õóðäàí øèã ë õºãøèí ýõäýý î÷èõñîí. Ààâ ìèíü þó õèéæ áàéãàà áîë ãýýä ë…Õàðèí ààâ, ýýæýýñ õîéø àõ, ä¿¿ð¿¿ãýý ÿàðíà. Ìèíèé ýã÷ Äóíäãîâü áàéãàà. Öàãààí ñàð ºíãºð÷èõººä áàéõàä ýã÷ äýýðýý î÷èæ çîëãîæ ÷àäàõã¿é ë ÿâíà. Àõ äýýðýý ñàÿõàí î÷îîä èðñýí.
-¯ð õ¿¿õýä íü ààâ, ýýæèéãýý áàÿðëóóëàõ íü õîâîð. Òàíû õóâüä òýäíèéãýý áàÿðëóóëæ áàéâ óó, ÿàæ?
-Ààâûãàà áàÿðëóóëæ áàéñíàà ìýäýõã¿é áàéíà. Áèä ýýæèéãýý æóóæàà ãýæ àâãàéëäàã. Æóóæàà ìààíü 1998 îíä íàìàéã Óëñûí ãàâüÿàò òýýâýð÷èí áîëîîä ãýðòýý îðîõîä ìàãíàé íü òýíèéæ áàéõ øèã õàðàãäñàí. Ìàíàéõ íýã õàð ãºëºã òýæýýäýã áàéëàà. Òýð õî¸ð áàÿðëààä ë ñàðâàãíààä áàéãàà õàðàãäñàí ø¿¿ äýý.
-Îäîî òà ààâ, ýýæèéíõýý çîâëîíã ñàéí îéëãîæ áàéãàà áàéõ?
-Òèéì ýý, ¿ðò õ¿íèé ºâºð íü íîéòîí ãýæ ¿ã áàéäàã. ¯ð õ¿¿õýä, à÷, çýý íàð ìèíü ñàéí ÿâààñàé ãýæ áîäîëã¿é ÿàõàâ. Õàìãèéí ãîë íü áîëîâñðîë, õ¿ì¿¿æèë þì äàà. Èø õóòãàíäàà íýìýðã¿é ãýæ ¿ã áàéäàã. Õè÷íýýí ñàéõàí áîëîâñðîëòîé áàéãààä õ¿ì¿¿æèëã¿é áîë òýãýýä ë íýìýðã¿é. Òèéì ó÷ðààñ õ¿ì¿¿æèë áîëîâñðîëîîñ èë¿¿ ÷óõàë ãýæ áè îéëãîæ ÿâäàã.
-¯ð õ¿¿õýä, à÷, çýý íàðàà õýð ýðõë¿¿ëäýã âý?
-Áè à÷ íàðààñàà òóñäàà àìüäàðäàã. Áè îõèíûõîî õ¿¿õäýä Öýðýííîðîâ ãýäýã íýð ºãñºí. Òýð íýð íü íàäààñ ºìíº Òºìºð çàìûí íýãä¿ãýýð îðëîã÷, ìîíãîë òàëààñàà ýíý ñàëáàðûã 24 æèë óäèðäñàí íýðòýé òºìºð çàì÷ õ¿í áàéñàí. Òýð õ¿íèé íýðèéã à÷ îõèíäîî ºãñºí. Ãýòýë Öýðýííîðîâ ãóàé ñ¿¿ëä íü “×è ìèíèé íýðèéã çºâøººðºëã¿é õ¿¿õýääýý ºã뺺” ãýýä èíýýæ áàéñàí. Ìèíèé à÷ õ¿íèé ãàíö áîëîõîîð íýëýýä ýðõ. Áè ãàäààä ÿâàõäàà àæèë, ìýðãýæèëòýéãýý õîëáîîòîé ñóâèíåð öóãëóóëíà. Òýðèéãýý Öýðýííîðîâòîéãîî áóëààöàëäàæ, õî¸óëàà áàãà çýðýã çºð÷èëäºíº.
-Äóíäãîâèéíõîí äóóòàé, õóóðòàé àðä ò¿ìýí. Òàíû õóâüä íàéðàíä ãóðâàí äóóòàé ë áèç äýý?
-Áè äóóëæ ÷àääàãã¿é. Ìàíàé íóòàã äóó, õóóð èõòýé. Íàéð, íààäàìä ÿâæ áàéõàä òºðèéí àëáàíû íýð õ¿íäýýð íàìàéã äýýø íü ñóóëãàõ þì áàéíà. Òýãýýä õóëòàé àéðàã òýâð¿¿ë÷èõíý, çîâëîí èõ áèé. Äýýðýýñ íü çóíû çîâëîí ëîâîíäîî, çóäûí çîâëîí õóö, óõàíäàà ãýã÷ýýð òàëöàæ õóóðóóäíà. Õîæèãäñîí íü ëîâîíäîíî.
-Òà õýð ñàéí ëèìáýýääýã âý. Ñóóðèí äýýð õýäýí ëèòð àéðàã óóæ áàéâ?
-ßã òýäýí ëèòð ãýæ õýëæ ìýäýõã¿é áàéíà. Ëèìáýýäýýä àéðàã óó÷èõäàã þì. Áàéõã¿é áîë õàéãààä áàéäàãã¿é ýý.