Òºðèéí ò¿øýý ÿðüæ áàéíà
Ä.Ýíõáàò: Ø¿¿õèéí øèéäâýð ãàðààã¿é áàéõàä Ñ.Ýðäýíèéã áóðóóòàí áîëãîñîí íü õàìãèéí òîì àëäàà
- Ñ.Ýðäýíèéí íèéãìèéí äààòãàëûí õýðýã áîëîí ñîíãóóëèéí òîéðãèéí õîðîîíû ãèø¿¿äèéí õýðãèéã õàìòàä íü õýëýëö ëýý. Ãýòýë øàë ººð õî¸ð õýðýã ø¿¿ äýý-

ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ä.Ýíõáàòòàé öàã ¿åèéí àñóóäëààð ÿðèëöëàà.
-×óóëãàí çàâñàðëàæ, îðîí íóòãààñ ñîíãîãäñîí ãèø¿¿ä òîéðîã ðóóãàà ÿâñàí áîëîëòîé. Õàðèí òàíû õóâüä ÿâäàë ñóóäàë áàãàòàé áàéãàà áàéõ. ªíãºðñºí õóãàöààíä ÿìàð àæèë àìæóóëàâ äàà?
-¯íäñýíäýý íýã ë àæèë àìæóóëëàà. Ö.̺íõ-Îðãèë, Õ.Òýì¿¿æèí áèä ãóðàâ äîëîîí ñàðûí äàðàà òàíãàðàãàà ºðãºñºí. Çàâñàðëàõ õóãàöààíä ñîíãîã÷èäòîéãîî óóëçààä ÿâæ áàéíà. Áàÿíãîë ä¿¿ðãýý äºðâºí á¿ñýä õóâààãààä, îðîé áîëãîí ë óóëçàëò õèéæ ÿâíà.
-Óóëçàëò õèéãýýä ÿâæ áàéõàä èðãýäýýñ ÿìàð ñàíàë, õ¿ñýëò èðæ áàéíà. Òýä òà íàðààñ þó øààðäàæ áàéõ þì áý?
-Õî¸ð ë ç¿éëèéã øààðäàæ áàéíà. Èðãýä èõ ÿäóó, öóòðóó àìüäàð÷ áàéãàà ó÷ðààñ íèéãìèéí õàëàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ àñóóäëûã òàâèõ þì. Ãýòýë Ìîíãîë Óëñ íèéãìèéí õàëàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ íü áèòãèé õýë ººðºº ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëä îð÷èõîîä áàéíà ø¿¿ äýý.
Èðãýäèéí õàìãèéí èõ ñàíàà çîâüæ áàéãàà íºãºº àñóóäàë íü õîòûí óòàà, õîã, çàìáàðààã¿é òýëýëò. Äýýð íü àðõèäàëò, õ¿íä ñóðòàëä èäýãäëýý, áèä ÿàõ ¸ñòîé âý. Ç¿ãýýð ë çóðàãò õàðààä ø¿¿ìæëýýä áàéõ óó. ¯¿íèéã ººð÷ëºõ àðãà áàéíà óó. ªìíºõ ïàðëàìåíò þó ÷ ººð÷èëæ ÷àäààã¿é. Òà á¿õýí ÷àäàõ óó ãýäýã àñóóäëûã èõ òàâüæ áàéíà.
-Òà ýíý àñóóëòàä ÿìàð õàðèó ºã÷ áàéíà?
-ßäóóðàë äýýð ìàø òîäîðõîé õàðèóëò ºã÷ áàéãàà, áè. ßäóóðàë áîë õî¸ð øàëòãààíòàé. ªíººäðèéí ýäèéí çàñãèéí õÿìðàë áîë áîäèò ç¿éë. Ãýõäýý áè íýã ç¿éëèéã õàòóó õýëüå. Ìàë÷èí õ¿í çóä áîëëîî, ìàë ¿õ÷èõëýý ãýæ ãîìäîëæ áîëíî. Óã íü áîë òýä çóä áîëîõûã ìýäýæ áàéñàí. Òèéìýýñ çóäàíä ìàëàà àëäëàà ãýæ ãàñëààä áàéãàà ìàë÷èíä ººðèéí ÷èíü áóðóó ë ãýæ õýëíý.Ò¿¿íòýé àäèë çýñèéí ¿íý óíà÷èõëàà ãýæ óëñòºð÷èä ÿðèàä áàéíà. Çýñèéí ¿íý õýçýý íýãýí öàãò óíàíà ãýäãèéã á¿ãä ë ìýäýæ áàéñàí ø¿¿ äýý. Øóóäõàí õýëýõýä, ºíãºðñºí æèë çàñàã áàðèñàí, îäîî áàðüæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ çýñèéí ¿íý óí÷èõëàà ãýæ õýëýõýýñýý è÷èõ õýðýãòýé. Çýñèéí ¿íèéã áàéíãà ºíäºð áàéõ þì øèã áîäîîä ë öàëèí, òýòãýìæèéã íýìæ ë áàéäàã. Ýíý àñóóäàë äýýð ñºðºã õ¿÷èí áèä õàòóó áàéðü ñóóðüòàé áàéãàà.
-Õî¸ð íàì õàìòàð÷ Çàñãèéí ãàçðàà áàéãóóëñàí áîëîõîîð ñºðºã õ¿÷íèé äóó õîîëîéã ñîíñîõ áîëîâ óó?
-Òýðèéã õýëæ ìýäýõã¿é. Òýãýõäýý áè íýã ç¿éëä èòãýæ áàéãàà. Àðä÷èëàë ãýäýã áîë äàðàíãóéëàë áèø. Àðä÷èëàë áîë öººíõºº õ¿íäýòãýæ, ñîíñîõ. ͺ㺺òýéã¿¿ð, Ìîíãîë Óëñûí ïàðëàìåíò õî¸ð íàìûí òºëººëºë áèø. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèéã ñîíñîõ ¸ñòîé ó÷ðààñ Ç.Àëòàé, Ñ.Îþóí áèä ãóðâûí ¿ãèéã ñîíñîõ áàéõ ãýæ èòãýäýã.
Òýãýõäýý ñºðºã õ¿÷èí á¿ãäèéã íü ýñýðã¿¿öýýä áàéäàã þì áèø. Áèä ººðèéí ñóóäëûí òºëºº ÿâààã¿é. Ѻðºã õ¿÷íèé äàâóó òàë íü àøèã, ñîíèðõëûí çºð÷èëã¿é, øóäàðãà áàéäàã. ªºðºº õýëáýë, ººðñäèé㺺 õàìãààëààä áàéäàãã¿é.
Õàðèí Çàñãèéí ãàçàð áîë ¿ðãýëæ àøèã, ñîíèðõëûí òºëºº àæèëëàäàã. Òýãýýä çºâ ÷ áàé, áóðóó ÷ áàé òýðèéãýý õàìãààëäàã þì.
- Åð íü òàíû áîäëîîð ýíý ïàðëàìåíò õýð àæèëëàõ áîë?
- Áè ìýäýõã¿é áàéíà. ªíãºðñºí ïàðëàìåíò ìóó àæèëëàñàí. ªíººäºð áîë öàã ººð áîëñîí. Áèäíèé ¿¿ðýã áîë ¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëíý. Òýãýýä àðä ò¿ìýí ä¿ãíýëò õèéã.
-Òà òàíãàðàãàà ºð㺺ã¿é, ïàðëàìåíòûã õºíäëºí㺺ñ õàðæ áàéõäàà ÿìàð íýãýí ä¿ãíýëò õèéãýýã¿é ãýæ ¿¿?
-Õàìòàðñàí Çàñãèéí ãàçðàà áàéãóóëæ áàéõûã õàðñàí. Õ¿ì¿¿ñ ÷ ìàø èõ ç¿éë õ¿ëýýæ áàéñàí. Îäîî ýðãýýä õàðàõàä þó ÷ õèéñýíã¿é. Ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí áîäëîãîä þó ÷ ººð÷ëºãäñºíã¿é. ßàõàâ õýäýí ñàéä ë òîìèëñîí áàéõ. Õàìãèéí íààä çàõ íü äîëäóãààð ñàðûí 1-íèé ¿éë ÿâäàë, ñîíãóóëèéí áóäèëààíû àñóóäëààð õàìòàðñàí êîìèññ áàéãóóëæ, ïàðëàìåíòûí ò¿âøèíä óëñûí ä¿ãíýëò õèéíý ãýæ áàéñàí ÷ ºíººäðèéã õ¿ðòýë àëãà. Òýãýõýýð áè íýã ç¿éë äýýð ë ýðãýëçýæ áàéíà. Ǻâõºí àëáàí òóøààë õóâààõûí òóëä íýãäñýí áîë óòãàã¿é. ¯¿íýýñ ãàäíà õî¸ð òîëãîéí àñóóäàë äýýð íýãäýíý ãýæ áàéíà. Òýðýíä íýã àþóë áàéãàà þì. Þó ãýâýë, õºðºí㺠îðóóëàã÷èäòàé õèéõ ãýðýý, õýëýëýýðèéã íóóöààð õèéæ áîëîõã¿é. Àíõ Ñ.Áàÿð, Ö.Ýëáýãäîðæ õî¸ð ãàð áàðèàä 50 õóâü äýýð òîõèðëîî ãýæ áàéñàí ÷ óäàëã¿é 51 õóâü ãýæ ìàðãàëäñàí. Ãýòýë òýð íü ºíººäºð Ç4 õóâü áîëîîä ÿâæ áàéíà. Çàðèì íü Ç4 õóâü ÷ õýðýãã¿é ãýæ áàéõ øèã.
-Ñàÿõàí Åðºíõèé ñàéä ÎÕÓ-ä àéë÷ëàë õèéãýýä èðñýí. Ýíý ¿åýð õî¸ð òîëãîéí ãýðýýã ÎÕÓ-ä íóóöààð õèéõ ãýæ áàéíà ãýñýí õàðäëàãà ÷ äàãàëäàæ áàéñàí?
-Áèçíåñèéí ãýðýý, õýëýëöýýðèéí ÿâöûã îëîí ò¿ìýíä äýëãýýä áàéõ øààðäëàãà áàéõã¿é. ßíç á¿ðèéí ìýäýýëýëòýé, ìýäýýëýëã¿é õ¿ì¿¿ñ ¿éì¿¿ëäýã. Õàðèí çàð÷èì íü ë òîäîðõîé áàéõ ¸ñòîé. Àðä÷èëëûí äàâóó òàë íü ãýâýë õ¿ì¿¿ñ ýðãýëçýõ, õàðäàõ, ñýæèãëýõ ýðõòýé. Òèéìýýñ òºð çàñàã öàã òóõàéí ¿åä íü õàðèóëò ºãºõ ¿¿ðýãòýé.
-Áàÿíãîë ä¿¿ðãýýñ ÓÈÕ-ä äºðâºí ãèø¿¿í ñîíãîãäñîí. Îäîîãèéí áàéäëààð ãóðàâ íü òàíãàðàãàà ºðãºëºº. ĺðºâ äýõ ãèø¿¿í õýçýý îðæ èðýõ âý?
-Ìýäýýæ äºðºâ äýõ ãèø¿¿í õóðäàí îðæ èðýýñýé. Ñ.Ýðäýíèéí õóâüä Íèéãìèéí äààòãàëûí õýðãýýð ø¿¿ãä÷èõëýý. Òýãýõäýý äºðºâ äýõ ãèø¿¿íèéã òàâ äàõü õ¿í íºõíº ãýæ áàéõã¿é. Ñ.Ýðäýíèéí òàëààð òîéðãèéí õîðîîíû òîãòîîë ãàðñàí.
-Õýðâýý Ñ.Ýðäýíý äàâæ çààëäààä õýðýã íü õýðýãñýõã¿é áîë ò¿¿íèé òàíãàðàãèéã ºðã¿¿ëýõ áîëîâ óó?
-Õýðãèéí ìàòåðèàëòàé òàíèëöñàí áèø òýðèéã ìýäýõã¿é. Áàÿíãîë ä¿¿ðãèéí òîéðãèéí õîðîîíû ìàòåðèàë, ïðîêóðîðûí ñ¿¿ë÷èéí ä¿ãíýëòèéã õàðæ áàéõàä Ñ.Ýðäýíèéí òîî çàññàí ãýäýã íü áàòëàãäààã¿é ãýæ áè áîääîã.
-Òýãâýë ÑÅÕ òà äºðâèéí íýðèéã ºðãºí áàðèõã¿é óäààä áàéñàí øàëòãààí íü þó þì áîë?
-Ýíý àñóóäëûã õýâëýëýýð îëîí óäàà ÿðèñàí. Óã íü ñîíãóóóëüòàé õîëáîîòîé ìàðãààíûã 14 õîíîãèéí äîòîð øèéäýõ ¸ñòîé. Ýíý õóãàöààíä øèéäýæ ÷àäààã¿é áîë òàíãàðàãèéã íü ºðã¿¿ë÷èõýýä òóõàéí ãèø¿¿íèéã ýðã¿¿ëýí òàòàõ áîë ººð õýðýã. Ãýòýë ýð¿¿ãèéí õýðãèéã ñîíãóóëèéí õýðýãòýé õîëáîæ áàéãààã ë áè îéëãîõã¿é áàéãàà þì. Òîéðãèéí õîðîîíû òîãòîîë ãàðñàí áàéõàä íýð äýâøèã÷èéã ýðã¿¿ëýí òàòàõ ¸ñã¿é. Òýãýõäýý ìèíèé îéëãîæ áàéãààãààð ø¿¿õèéí øèéäâýð ãàðààã¿é áàéõàä Ñ.Ýðäýíèéã áóðóóòàíä òîîöñîí íü õàìãèéí òîì àëäàà. Ãýòýë ò¿¿íèéã ñàÿõàí ë ÿëëàñàí áèç äýý.
-Ñ.Ýðäýíèéã ÿëëàñàí íü Í.Áàÿðòñàéõàíûã ÓÈÕ-ä îðóóëæ èðýõ ãýñýí ýðõ áàðèã÷äûí àðãà ãýõ õ¿í öººíã¿é áàéãàà?
-Í.Áàÿðòñàéõàí, Ñ.Ýðäýíý õî¸ðûí ìàðãààí õýâýýðýý ë áàéãàà. Í.Áàÿðòñàéõàí çàðãà õèéñýí íü íýã òàëààðàà áóðóó áèø áàéõ. ßàãààä ãýâýë, ÿìàð ÷ õ¿í çàðãà õèéæ áîëíî. Õàðèí ø¿¿õ ýíý àñóóäëûã øóäàðãà øèéäýõ ¸ñòîé.
-Òàíû áîäëîîð ø¿¿õ õýð øóäàðãà øèéäâýð ãàðãàñàí áý. Ø¿¿õèéí øèéäâýðò óëñ òºðèéí íàì íºëººëñºí ¿¿?
-Ìèíèé áîäëîîð ø¿¿õ õî¸ð òîì àëäàà ãàðãàñàí. Ñîíãóóëèéí õýðýã, ýð¿¿ãèéí õýðýã õî¸ðûã äàâõàðäóóëààä äîëîîí ñàð áàðüñàí. Òóõàéëáàë, ãàëò òýðãýíä õî¸ð õ¿í çîäîëäñîí áîë òýð ãàëò òýðãèéã äîëîîí ñàð çîãñîîæ áîëîõã¿é. Òýð õî¸ðûí àñóóäëûí òóñàä íü àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé. Ñîíãóóëèéí ìàðãààíûã ÑÅÕ õîðîî 14 õîíîãèéí äîòîð øèéäýýã¿é ë áîë òîéðãèéí õîðîîíû òîãòîîë õ¿÷èíòýé. Ñ.Ýðäýíèéí òàíãàðàãèéã ºðã¿¿ëýýä äàðàà íü íèéãìèéí äààòãàëûí àñóóäëûã òóñàä íü àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé áàéñàí þì. Õî¸ðäóãààðò, ÿã ýíý àëäààãàà ñàÿ äàõèí äàâòñàí. Ñ.Ýðäýíèéí íèéãìèéí äààòãàëûí õýðýã áîëîí ñîíãóóëèéí òîéðãèéí õîðîîíû ãèø¿¿äèéí õýðãèéã õàìòàä íü õýëýëöëýý. Ãýòýë øàë ººð õî¸ð õýðýã ø¿¿ äýý. Óã íü ìèíèé áîäëîîð òîéðãèéí õîðîîíû ãèø¿¿ä, Ñ.Ýðäýíèéí õýðýã õî¸ðûã òóñ òóñàä íü øèéäýõ ¸ñòîé áàéñàí þì. Òýð òàâàí õ¿í íèéãìèéí äààòãàëûí ºì÷èéã èäýýã¿é áèç äýý.
-Òîéðãèéí õîðîîíîîñ ò¿ð ¿íýìëýõýý àâñàí õ¿íèéã ÿëëàõ õóóëèéí çààëò áàéäàã óó. ×.Ñàéõàíáèëýã ãèø¿¿í “Ñ.Ýðäýíý áîë á¿ðýí ýðõ íü áàòàëãààæñàí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í” ãýæ õýëæ áàéñàí?
-ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í õî¸ð ¿éë ÿâöààð ñîíãîãääîã þì áèëýý. Ýõíèéõ íü ñîíãîãäñîí ãýæ òîéðãèéí õîðîîíîîñ ¿íýìëýõýý àâäàã. Äàðàà íü, îäîî õóóëü òîãòîîõ ýðõòýé ãýæ ÓÈÕ-ä òàíãàðàã ºðãºäºã. Òèéì ó÷ðààñ áèä ñîíãîãäñîí ãýäýã íü áàòàëãààæñàí. Õàðèí õóóëü òîãòîîõ ýðõ íü áàòàëãààæààã¿é áàéñàí. Ñ.Ýðäýíèéí õóâüä íèéãìèéí äààòãàëûí õýðýã íü áàòëàãäààã¿é áàéõàä äîëäóãààð ñàðä ñîíãóóëèéíõ íü àæëûã çîãñîîæ áîëîõã¿é áàéñàí þì. Õýðâýý òèéì áîë Ìîíãîë Óëñûí 26 òîéðîã äýýð 26 ìàðãààí ãàð÷ õ¿í á¿õýí çàðãà õèéâýë õýíèéã ÷ õîðüæ áîëîõ íü áàéíà ø¿¿ äýý. Òýãâýë ïàðëàìåíòã¿é äîëîîí ñàð áîëîõ óó?
-Òîéðãèéí õîðîîíû ãèø¿¿äòýé óóëçàëò õèéãýýä ÿâæ áàéõàä ýíý àñóóäëûã ÿðüæ áàéõ þì óó?
-Òýãýëã¿é ÿàõàâ. Òýãýõäýý áèä òýðíèé çºâ, ýíýíèé çºâ ãýæ ÿðèàã¿é. Åð íü ø¿¿õ çºâ ãîëèäðîëîîð íü ÿâáàë íèéãýì ýð¿¿ëæèíý.
-Òýãýõýýð òà ø¿¿õ øóäàðãà, õàðààò áóñ àæèëëàæ ÷àäàõã¿é áàéíà ãýæ õýëýõ ãýýä áàéíà óó?
-Òèéì, ºíººäºð õóóëèéí áàéãóóëëàãà óëñ òºðèéí íºëººíä îð÷èõîîä áàéíà. Õàìãèéí íààä çàõûí æèøýý õýëüå ë äýý. Ñàÿõàí äýýä ø¿¿õ ìýäýãëýë ãàðãàëàà. Áè õóâüäàà àíõ óäàà õóóëèéí áàéãóóëëàãà óëñ òºðèéí ìýäýãëýë ãàðãàõûã õàðæ áàéãàà íü òýð. Óã íü òýãýõ ¸ñã¿é ë áàéìààð. Ø¿¿õ øèéäâýð ãàðààã¿é áàéõàä óëñòºð÷èä ã¿òãýæ áàéãàà ãýäýã ¿ãèéã Äýýä ø¿¿õ õýëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë, Äýýä ø¿¿õ ººðºº ÿìàð ÷ ø¿¿õã¿éãýýð õ¿ì¿¿ñèéã ÿëëàæ áàéíà ø¿¿ äýý. Ýíý ÷èíü àðä÷èëàë áèø. Äýýä ø¿¿õ äóóã¿é áàéæ áàéãààä á¿õ õýðýãò õºíäëºí㺺ñ îðîëöîõ ¸ñòîé þì.