Ë.ÿíäàëàé:Á.Îáàìà øèã Åðºíõèéëºã÷ áîëíî
“Óëñòºð÷èéí óëñ òºðã¿é ÿðèà” áóëàíãèéí ýíý óäààãèéí çî÷íîîð ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.ÿíäàëàéòàé ÿðèëöëàà. Áèä õî¸ðûí ÿðèà ñàÿõàí áîëæ ºíãºðñºí øàòðûí òýìöýýíèé òàëààð ýõýëñýí þì.
-Òàíûã øàòàð ñàéí òîãëîäîã ãýæ ñîíñîæ áàéñàí. Ãýòýë ñàÿõàí íàéìàí íàñòàé øàòàð÷èí îõèíä õîæèãäñîí ãýæ äóóëäëàà, áóóãààä ºã÷èõñºí ¿¿?
-Òèéì, ºõººð人ä áóóãààä ºã÷èõñºí. ßàãààä ãýâýë, ìàíàé õ¿¿õä¿¿ä øàòðûí äóãóéëàíä ÿâäàã. Áè òýäýíòýéãýý øàòàð òîãëîõäîî áàéíãà õîæèãäîæ ºãäºã þì. Òèéì áîëîõîîð õ¿¿õä¿¿ä øèãýý ñàíààä ë…
-Òàíû ºðñºëäºã÷ ÷èíü øàòðûí äóãóéëàíãèéí øèëäýã òàìèð÷èí þì áèëýý. Áóóæ ºãºëã¿é, ÷àíñààãàà ¿çýõã¿é ÿàñàí þì áý?
-Óã íü áè ýõýíäýý õîæèæ ÿâñàí þì. Õîæâîë ÷ õîæèã, ÿàâàë ÷èã ÿàã ãýýä õàìààã¿é í¿¿ñýí. Íýã ìýäñýí ÷èíü íºãºº õ¿¿õýä ìààíü íàä ðóó áààõàí äàéðàëò õèéãýýä ë áóæèãíóóë÷èõñàí äàà. Õàðèí äàðààãèéí òîãëîëòîí äýýðýý æààõàí õè÷ýýæ, ÷àäâàë õîæäîã ÷ þì óó ãýæ áîäëîî. Òýð ¿åä õýäýí õ¿¿ãýýð èë¿¿ ÿâñàí þì, áè. Òýãñýí óòàñ äóóãàð÷ ýíý òýð ãýæ ñàìãàðäñààð áàéòàë ìîðèî àëä÷èõñàí. Íýãýíò ìîðèî ñóë àëäñàí þì ÷èíü õîæèõ ÷ ºíãºð뺺. ßàæ èéæ áàéãààä ýíý ºðãèéã òýíö¿¿ëäýã àðãà áàéíà óó ãýýä ë õè÷ýýñýí áîëîâ÷ õîæèãäñîí. Åð íü òýäýíòýé èõ ë õè÷ýýæ òîãëîõã¿é áîë áàðàõã¿é þì áèëýý. Òýð õ¿¿õä¿¿ä áàéíãûí áýëòãýëòýé, êîìïüþòåð äýýð èõ òîãëîäîã ãýñýí. Äóðòàé öàãòàà øàòðûí èõ ìàñòåðóóäòàé òîãëîæ áàéãàà þì ÷èíü ñàéæðàõ íü àðãàã¿é. Õàðèí ìèíèé ¿åä þóí êîìïüòåð, íîìîîð òîãëîäîã áàéëàà ø¿¿ äýý.
-Ìèíèé ¿åä ãýæ õýäýí æèëèéí ºìíºõ þì ÿðèàä áàéíà. Åð íü òàíû øàòðûí àíõíû áàãø õýí ãýäýã õ¿í áàéâ?
-30-ààä æèëèéí ºìíºõ. Àíõ àíãèéí íàéç Ñýð-Îä ìààíü íàäàä øàòàð çààæ ºã÷ áàéëàà. Òýð ¿åä íàäàä øàòðûí õºëºã áàéäàãã¿é áàéñàí áîëîõîîð äààìûí õºëãºí äýýð ëààãààð õ¿¿, ìîðèî õèéãýýä òîãëîíî. Íàìàéã øàòàðò õîðõîéòîé ãýäãèéã ìàíàéõàí ìýääýã ó÷ðààñ èõ äýìæäýã áàéâ. Òýãýýä àõ ìààíü íàäàä íýã íîì àâ÷èð÷ ºãñºí, Óëààíáààòàð õîòîîñ. Òýð íîìîîð ë èõ í¿¿ñýí äýý. Õàðèí õîæèì ààâ ìààíü õ¿íýýñ õóó÷èí øàòàð 15 òºãðºãººð õóäàëäàí àâ÷ ºãñºí. Ñóðãóóëüä îð÷èõîîä Õàòãàë õîòûíõàà àâàðãà øàëãàðóóëàõ òýìöýýíä îðæ, àìàí õ¿ç¿¿äýæ áàéñàí. Äàðàà æèë íü àâàðãà áîëñîí. ̺í àéìàãòàà íàéìäóãààð áàéðàíä îðæ áàéëàà. Åð íü áè àâàðãóóäòàé èõ ñàéí òîãëîäîã, ýñâýë òýíöäýã áàéñàí. Õàðèí ìóó õ¿¿õä¿¿äòýé òîãëîõîîðîî áàðäàæ áàéãààä ë õîæèãä÷èõäîã.
-Ýíý ïàðëàìåíòàä øàòàð ñàéí òîãëîäîã õýä õýäýí ãèø¿¿í áàéäàã ãýäýã. Òà òýäýíòýé òîãëîäîã óó?
-Òýãýëã¿é ÿàõàâ, áèä ÷èíü íýã òîãëîîä ñóóõààðàà ãýðýý ìàðòàíà ø¿¿ äýý. Ãýðèéíõýíäýý òîãëîæ áàéíà ãýæ õýëýýä ë óòñàà ñàëãà÷èõäàã. Òýãýýä ºã뺺íèé 05:00 õ¿ðòýë òîãëîíî. Òýãýõäýý õîîñîí òîãëîõã¿é, áîîöîî òàâèíà. Òýãýõã¿é áîë òîãëîîì àìòã¿é áîëíî áèç äýý.
-Áîîöîî íü þó áàéõàâ?
-Èõýâ÷ëýí ìºíãº. Õàìãèéí áàãàäàà 5000, òýãýýä 10000 òºãðºã òàâèíà. Õàðèí õàëóóðàõààðàà 20000 òºãðºã òàâüæ òîãëîäîã þì.
-Áèä ãýæ õýíèéã õýëýýä áàéíà. Áàéíãà òîãëîäîã ãèø¿¿äýý þó?
-Òèéì ýý, Ä.Ë¿íäýýæàíöàí, Ã.Çàíäàíøàòàð, Ö.Íÿìäîðæ, Á.×îéæèëñ¿ðýí ãýýä áàéíãà òîãëîäîã õýäýí õ¿í áèé.
-Òîãëîîì ë þì ÷èíü ìýäýýæ íýã íü õîæäîã áàéõ. Åð íü òà íàðûí äóíäààñ õýí íü áóñäûãàà èë¿¿ðýõäýã âý?
-ªãºº, àâààòàé ë òîãëîäîã. Íýã íü áàéíãà õîæèæ, áîîöîîãîî àâààä áàéâàë ÿìàð ÷ ñîíèðõîëã¿é. Òèéìýýñ æèãäõýí äýý.
-Òýãýõäýý õîð, øàðòàé òîãëîäîã õ¿í áàéãàà áèç äýý?
-Õýí íü ÷ áàéñàí õîæèãäîõîîðîî ÿâóóëàõã¿é, ñóóëãààä ë áàéäàã þì. Äàõèàä íýã í¿¿÷èõüå ãýýä ë. Òýãýõäýý õàìãèéí çàëüòàé í¿¿äëèéã Ã.Çàíäàíøàòàð ãèø¿¿í õèéäýã. Ñ¿¿ëèéí ¿åä Á.×îéæèëñ¿ðýí èõ ñàéí í¿¿æ áàéãàà. Ãýðòýý èõ áýëòãýë õèéäýã þì øèã áàéíà ëýý. Áè òýãæ õàðäààä áàéãàà þì.
-Òà ×îéæèëñ¿ðýí ãèø¿¿íä õîæèãäîîä áàéãàà þì óó?
-ªìíº íü ºãºº, àâààòàé òîãëîäîã áàéñàí áîë ñ¿¿ëèéí ¿åä áè áàéíãà õîæèãäîîä áàéãàà. Òýãýõýýð òýãæ õàðäàõã¿é ÿàõ þì áý. Õàðèí øàðòàé òîãëîäîã õ¿í ãýâýë ¯íäñýí õóóëèéí Öýöèéí äàðãà Æ.Áÿìáàäîðæ, îðëîã÷ äàðãà Í.Æàíöàí íàð áàéíà. Òýä èõ øàðòàé. Äýýð íü Ëîîõóç ãóàé áàéíà. Òýð õ¿íèé íàñ, ñ¿¿äýð 85 õ¿ðñýí ÷ ãàíäàí áóóðàõã¿é. Ñàÿõàí Ëîîõóóç ãóàéòàé 6-7 öàã òîãëîõäîî 20-èîä ìÿíãàí òºãðºã õàíäèâëàñàí.
-Óã íü òàíüòàé óëñ òºðèéí ñýäâýýð ÿðèëöàõã¿é ãýæ áàéñàí ÷ íýã ç¿éë àñóóìààð ñàíàãäààä áàéõ þì?
-Àñóó ë äàà.
-Ýíý æèë Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü áîëíî. Òàíä íýð äýâøèõ áîäîë áèé þó?
-Ýíý æèë 45 íàñ õ¿ð÷ áàéãàà, áè. Íàìàéã íýð äýâø¿¿ëýõ ýñýõ àñóóäëûã íàì äîòðîõ ôðàêöóóä ë ìýäíý. Õýðýâ íàìàéã Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëüä íýð äýâø¿¿ëâýë áè òàòãàëçàõã¿é ýý. Ìàíàé íóòãèéíõàí áîëîí ìîíãîë÷óóä ÷ óóõàéëàí äýìæèõ áàéõ.
-Õýðâýý òà Åðºíõèéëºã÷ áîëâîë õýí øèã òºðèéí òýðã¿¿í áîë?
-Á.Îáàìà øèã ãàéõàëòàé åðºíõèéëºã÷ áîëíî.
-ßàãààä?
-Òýð ìóíäàã óëñòºð÷. Òèéìýýñ áè Îáàìàã ø¿òäýã.
-Òàíàé àõ ä¿¿ äîòðîîñ òàíèàñ ººð óëñòºð÷ áèé þó?
-Áàéõã¿é.
-Òàíû ãèø¿¿íèé á¿ðýí ýðõèéã ò¿äãýëç¿¿ëýõ àñóóäàë óäàà äàðàà ÿðèãäàæ áàéãààã ààâ áîëîí ãýðèéíõýí ÷èíü ÿàæ õ¿ëýýí àâäàã áîë. Åð íü ààâ òàíü òàíûã õýð ñàéí óëñòºð÷ ãýæ áîääîã âý?
-Ààâ ìààíü íàñ ºíäºð, 85 õ¿ð÷ áàéíà. Ìàíàé ààâ íàäàä èõ ñàéí, õ¿¿ãýý ñàéí óëñòºð÷ ãýæ áîääîã. Òýãýõäýý áè áîäëîãîîð ààâäàà çóðàãò ¿ç¿¿ëäýãã¿é. Õàðèí àõ ä¿¿ íàðò ìèíü õýö¿¿ ë áàéäàã þì øèã áàéíà ëýý. Õýëìýãä÷èõâèé ãýýä ë ñàíàà çîâíî.
-Õºâñãºëèéíõºíã èõ ø¿òëýãòýé ãýäýã. Òà ø¿òëýãòýé þó. ßìàð øàøèí ø¿òäýã âý?
-Áººãèéí ø¿òëýãòýé. Íóòàã, óñ, äàëàé ýýæèéãýý ø¿òýæ ÿâäàã. Ìàíàé óäàìä Ẻ, çàéðàí, ìààðàìáà õ¿ì¿¿ñ áèé. Ìèíèé ºâºã ýöýã ãàâüæ õ¿í áàéãààä 1939 îíû õýëìýãä¿¿ëýëòèéí ¿åä áóóäóóëæ áàéñàí ãýäýã.
-Òà ãýðèéí àæèëä õýð òóñàëäàã âý. Õàìãèéí ñ¿¿ëä õýçýý õ¿íñíèé äýëã¿¿ð îðñîí áîë?
-Öàã, çàâ ãàðãàâàë ãýðèéí àæèëä òóñëàõûã áîääîã. Õàðèí õ¿íñíèé äýëã¿¿ðýýð äîëîî õîíîãò 2-3 óäàà îðíî îî. Àæèë òàðààä ÿâæ áàéõàä ÷èíü çàìäàà òèéì þì àâààä èðýýðýé ãýýä çàõèäàã.
-Åð íü òà ººðòºº õýð çàâ ãàðãàäàã âý?
-Ãàðãàäàã. Äîëîî õîíîãò õî¸ð óäàà ñàãñ òîãëîäîã. Íýã óäàà óóëàíä ãýð á¿ëýýðýý ÿâäàã. Áàñ íîì óíøèíà.
-Õàìãèéí ñ¿¿ëä ÿìàð íîì óíøèâ. Òàíû øèðýýíèé íîì ãýâýë…?
-Îäîî Á.Îáàìàãèéí òóõàé íîìíóóäûã óíøèæ áàéãàà. Ñàÿõàí àìåðèê ÿâàõäàà àâ÷èðñàí þì.
-Ò¿¿í øèã óëñòºð÷ áîëîõ ãýýä ¿¿?
-¯ã¿é ÿàõàâ äýý, ñîíèðõîîä ë.
-Ò¿¿íèé òóõàé îð÷óóëãûí õî¸ð, ãóðâàí íîì ãàðñàí áàéíà ëýý?
-Áè îð÷óóëãûí íîì óíøäàãã¿é. Àíãëè õýë äýýð íü óíøäàã.